O`zbеkistоn rеspublikasi

4.6- rasm. Tashqi omillar (makromuhit omillari) 
 
Quyidagi  nazorat  qilinmaydigan  omillarni  doimo  hisobga  olish  va 
oldindan  ko‘ra  bilish  talab  etiladi:  iste’molchilar,  raqobat,  hukumat, 
iqtisodiyot, texnologiya, mustaqil ommaviy axborot vositalari.  
Demak, yuqoridagilardan xulosa qilsak, firma yoki korxonaning butun 
faoliyati  to‘la-to‘kis  bozor  munosabatlarini  mujassamlashtiradi.  Firma  va 
bozor  tushunchalari,  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  bir-biridan  ajratib 
bo‘lmaydigan  iqtisodiy  kategoriyalar  hisoblanadi.  Chunki  firmalar 
faoliyatisiz bozor bo‘lishi mumkin emas. 
Marketingni  tashkil  etish  -  marketing  xizmatini  boshqaradigan 
idoralarning tashkiliy ko‘rinishi bo‘lib, biror-bir topshiriqni bajarish uchun 
bo‘ysunish va javobgarlikni belgilaydi. 
Marketingni  tashkil  qilish  -  korxonada  bir  necha  yo‘nalishda  amalga 
oshirilishi mumkin: 
1.  Funksional-bunda  javobgarlik  taqsimot,  sotish,  ta’minot  va  tovar 
harakatini tashkil qilish doiralariga tushadi. 
2.  
Tovarlar  tamoyili  bo‘yicha  tashkil  etish.  Unda  funksional 
tamoyillarga, yana bir tovar markasi uchun boshqaruvchilar qo‘shiladi. 
Texnologiyalar 
 
Qonunlar 
 
Iqtisodiyot 
Raqobatchilar 
Infratuzilma 
Yetkazib  
beruvchilar 
 
Sotuv 
kanallari 
Madaniyat 
Xaridorlar 
Fan 
Siyosat 
Tashqi holat         
(situatsiya) 
 tahlili 

---

 
103 
 
 
3.  
Bozor  tamoyili  bo‘yicha  tashkil  etish.  Unda  funksional 
tamoyillariga,  yana  bir  hudud  bozorlari  va  iste’molchilar  turi  bo‘yicha 
boshqaruvchilar qo‘shiladi. 
Funksional  tashkil  etishning  yutuqlari,  bo‘limlarning  boshqarishdagi 
soddali, bajariladigan funksiyalarga yuqori javobgarlikdan iborat. Lekin bu 
tuzilishning qator kamchiliklari ham mavjud:  
 tovarlar bo‘yicha maxsus bo‘limlarning yo‘qligi;  
 bozorning  hududiy  segmentlari  bo‘yicha  maxsus  bo‘limlarning 
yo‘qligi; 
 bozor  talablarining  o‘zgarishi  va  iste’molchilar  talabiga  operativ 
reaksiyaning sustligi; 
 marketing  tashkilotlari  tadbirlarning  moliyalashtirish  masalalarini 
hal etishning murakkablashganligi. 
Tovar  tamoyili  bo‘yicha  tashkil  etish  tovarlar  va  ular  guruhlari 
bo‘yicha  bo‘limlar  tashkil  etishni  talab  etadi.  Unda  tovar  bo‘limlari 
bo‘yicha  mustaqil  qaror  qabul  qiladi.  Marketing  xizmatining  tashkiliy 
tuzilishi  bu  kabi  bo‘lgan  shakl,  avvalo,  ishlab  chiqaradigan  tovarlar 
assortimenti katta bo‘lgan firmalarga to‘g‘ri keladi. 
Tovar  tamoyili  bo‘yicha  tashkil  etish  shakli  ham,  shuningdek, 
kamchiliklarga ega. Boshqarishning bu kabi tizimi marketing faoliyatining 
o‘ziga  xos  tomonlarini  doim  ham  e’tiborga  olmaydi.  Tovarlar  bo‘yicha 
guruhlar ishchilari o‘z majburiyatlarini samarali bajarish uchun yetarlicha 
huquqlarga  ega  emas,  boshqaruv  apparatida  katta  sonli  guruh  va 
guruhchalar paydo bo‘lishi bilan ularni ushlab turish katta xarajatlar talab 
qiladi. 
Bozor tamoyili bo‘yicha tashkil etishda deyarli barcha korxonalar o‘z 
tovarini  xarakteri  jihatidan  turlicha  bo‘lgan  bozorlarda  sotadi.  Turli 
bozorlarning  sotib  olish  xususiyatlari  yoki  turli  tovar  afzalliklariga  ega 
bo‘lgan  hollardagina  bozor  tamoyiliga  ko‘ra  tashkil  etish  maqsadga 
muvofiqdir. Shuning uchun marketing xizmati bo‘limlari asosiy bozorlarga 
qarab tuziladi.