O`zbеkistоn rеspublikasi

1.3-jadval 
Marketing evolyutsiyasi ilm sifatida 
Yillar 
Nazariy asoslari 
Uslublari 
Qo‘llash sohasi 
1900-
1950 
yillar 
Tovar haqida 
o‘rganish, 
taqsimlashga mo‘ljal 
olish, sotish va eksport 
nazariyasi 
Kuzatish, xaridni va 
sotishni tahlil kilish, 
ehtimollarni hisoblash, 
iste’mol paneli 
Ommaviy tovar ishlab 
chiqarish, qishloq 
xo‘jaligi tarmog‘i 
1960 yil 
Sotish haqida 
o‘rganish, tovarga, 
sotish hajmiga mo‘ljal 
olish, distribyuterlik 
nazariyasi 
Motivlar tahlili, 
faoliyatni tadqiq qilish, 
modellashtirish 
Iste’mol vositalari 
iste’molchilari 
1970-yil 
Qaror qabul qilish va 
xulq-atvorni ilmiy 
asoslari 
Faktoring, 
diskriminant tahlil, 
matematik uslublar, 
marketing modellari 
Ishlab chiqarish 
vositalari va iste’mol 
vositalari 
iste’molchilari 
1980-
1990 
yillar 
Holatli tahlil, 
menejment funksiyasi 
sifatida marketing 
haqida o‘rganish, 
raqobatni tahlil 
nazariyasi, ekologiya 
asoslar, strategik 
marketing 
Pozitsiyalashtirish, 
klaster tahlil, 
iste’molchilar 
tipologiyasi, 
ekspertiza, sabab-
oqibat tahlili 
Iste’mol vositalari, 
ishlab chiqarish 
vositalari, xizmat 
sohasi, foyda 
ko`rmaydigan 
tashkilotlar 
iste’molchilari 
1990 
yildan 
shu 
davrgacha 
Tadbirkorlik quroli va 
funksiyasi sifati 
marketing haqida 
o‘rganish, bozor 
tarmoqlari nazariyasi, 
kommunikatsiya va 
Pozitsiyalashtirish, 
klaster tahlil, 
iste’molchilar 
tipologiyasi, 
raqobatchilar va 
iste’molchilarni xulq-
Ishlab chiqarish 
vositalari, iste’mol 
vositalari, xizmat 
sohasi, foyda 
kurmaydigan 
tashqilotlar, davlat 

---

 
61 
 
 
o‘zaro ta’sir 
nazariyasi, ijtimoiy va 
ekologik samaraga 
mo‘ljal olish 
atvori modellari, 
benchmarketing, o‘yin 
nazariyasi 
tadbirkorligi 
sohasidagi 
iste’molchilar 
 
Marketing  konsepsiyasi  -  bu  boshqaruv  falsafasidir.  U  esa,  tovar 
ishlab  chiqaruvchilarga  iste’molchilarning  ehtiyojlarini  qondirish 
natijasida foyda olishlari uchun yordam beradi. 
Buning uchun har kuni va uzoq muddat davomida:  

 
tadbirkorlik faoliyatini faollashtirishga; 

 
bozorga ta’sir ko‘rsatishga; 

 
iste’molchilarning maqsadli guruhlariga; 

 
bosh strategik maqsadlarga e’tiborni jalb etish lozim. 
 
1.4. 
Marketing elementlari tarkibi va marketing–miks tushunchasi 
Marketing  tizimida  qo‘yilgan  maqsadga  erishish  uchun  xaridorlar  va 
boshqa  subyektlarga  ta’sir  etish  uchun  marketing  vositalari,  ya’ni 
marketing usullari yig‘indisi, uslublari zarurdir. Shunday vositalardan biri 
marketing-miks,  marketing  kompleksi  bo‘lib  hisoblanadi.  1964-yilda 
birinchi  bo‘lib  Garvard  biznes  maktabi  professori  Neyl  Borden  bularni 
marketing  nazariyasiga  kiritgan.  Bu  model  marketologlar  tayyorlash 
tizimida  marketing  kompleksi  4  «P»  deb  nomlanib,  Makkarti  tomonidan 
1960-  yilda  taklif  etilgan.  Ushbu  modelda  marketingning  to‘rtta  asosiy 
elementi  ajratib  ko‘rsatilgan:  tovar  (product),  narx  (price),  joy  (place), 
siljitish (promotion).  
Marketing  faoliyatida  ehtiyoj  va  muhtojlikni  ayirboshlash  orqali 
qondirish jarayonida albatta inson ishtirok etadi. Shuning uchun yuqorida 
ko‘rsatib  o‘tilgan  marketing  elementlari  tarkibiga  5  «P»  ham  kiritilib,  u 
kishilar  (people)  ekanligi  alohida  ta’kidlab  o‘tilgandir.  Marketing-miks 
elementlari 1.5-rasmda ko‘rsatilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Marketing tizimi 
5 “P ” 
Insonlar 
(kishilar) 
Tovarlar, 
mahsulotlar 
Narx 
Tovarni bozorda 
joylashishi 
 
Ilgari surish 

---

 
62