|
Yerga ulash va nolinchi simga ulash kabi keng tarqalgan himoya tadbirlaridan tashqari, bularga qo‘shimcha ravishda va mustaqil tarzda, qurilmaning normal holatda kuchlanish ta’sirida bo‘lmaydigan metall qismiga fazalardan biri tutashib qolganida, elektr bilan shikastlanishdan himoya qilish uchun boshqa choralar ham keng miqyosda qo‘llaniladi.
Izolatsiyalovchi maydonchalar. Yerdan izolatsiyalovchi maydonchalar shular qatoridandir (4.35 – rasm). Qobig`ini himoya tariqasida yerga ulash yoki nolinchi simga ulash biror sabablarga ko‘ra qiyin bo‘lgan elektr asbob-uskunalarga xizmat ko‘rsatishda maydonchalardan foydalanish mumkin. Bunday maydonchada turgan odam bir vaqtning o‘zida devorlarga, bino yoki asbob-uskunaning yerga ulanmagan qismlariga va yerga ulanmagan ayni qobiqqa tega olmaydi.
– rasm. Izolatsiyalovchi maydoncha.
Maydonchaning yerdan izolatsiyalanishi xizmat ko‘rsatiladigan elektr asbob-uskunaning qobig`ida hosil bo‘lishi mumkin bo‘ladigan maksimal kuchlanishga shunday hisob qilinadiki, bunda odam va maydoncha orqali o‘tadigan tok qiymati xavfsiz darajada bo‘ladi.
Agar bunday maydonchaning poli metalldan qilingan, lekin yerdan izolatsiyalangan bo‘lsa, pol bilan xizmat ko‘rsatilayotgan elektr iste’molchisi
o‘rtasidagi potensiallarni tenglashtirish uchun uni iste’molchining qobig`iga biriktirish mumkin. U holda maydoncha izolatsiyasi orqali katta sirqish toki o‘tishiga yo‘l qo‘yish mumkin, Chunki, qobiq ichidagi izolatsiya shikastlanganida maydonchada turgan va qobiqqa tegib turgan odam orqali tok o‘tmaydi. Bunday maydonchada turganda yerga ulangan qismlarga tegib ketish mumkin bo‘lmasligi kerak, unga xavfsiz chiqish uchun esa narvonga izolatsiyalovchi zvenolar yoki yo‘lakchalar qilish mumkin.
Potensiallarni tenglashtirish. Havo elektr tarmoqlarini izolatsiyalovchi teleskopik narvondan turib ta’mirlash ishlarini bajarishda yuqoriga ko‘tarilgan odam yerdan izolatsiyalangan, o‘zi turgan metall maydonchani tarmoq simiga izolatsiyalovchi shtanga yordamida maxsus o‘tkazgich bilan ulaydi, ya’ni odam o‘zining oyog`i va qo‘li tegadigan nuqtalar potensiallarini tenglashtiradi [34]. Shundan keyin u simlarni hech qanday himoya vositasiz qo‘llari bilan ushlashi mumkin (4.36 – rasm).
Potensiallarni tenglashtirish usulini turmushda, turar joy binolarida qo‘llash ham, elektr xavfsizligini ta’minlashga xizmat qiladi. Тurar joy binolarida suv quvurlarini vannaning metall qobig`i bilan metall o‘tkazgich vositasida bir-biriga ulab qo‘yish shart. Aks holda, agarda suv quvurlarida yoki vannadan ketgan kanalizatsiya quvurlarida elektr potensiali paydo bo‘lsa, vannada turgan odam suv quvuri jo‘mragiga tegib ketganida kuchlanish ta’siriga tushib qolishi mumkin.
Bunday holat, taqiqlangan bo‘lsa ham, suv va kanalizatsiya quvurlaridan tabiiy yerga ulagich sifatida qo‘llanilganida sodir bo‘ladi. Ularda potensial elektr uskunasida avariya sodir bo‘lib tabiiy yerga ulagichlar orqali yerga tok oqishi natijasida yuzaga keladi.
– rasm. Izolatsiyalovchi narvondan foydalanganda potensiallarni tenglashtirish:
1-metall ishchi maydoncha; 2- asbob-uskunalar; 3-saqlovchi belbog‘, uning yordamida elektr xizmatchi izolatsiyalovchi narvonga bog‘langan; 4-kontakt hosil qiluvchi qisqich; 5- izolatsiyalangan dasta; 6-ulovchi o‘tkazgich; 7-faza simi.
Potensiallarni tenglashtirish usulidan elektr xavfsizligini ta’minlash maqsadida chorvachilikda, asosan sigirxonalarda, keng foydalaniladi (4.37 – rasm).
Chorvachilik fermaxonalarida qoramollarni sug‘orish uchun avtomatik sug‘orish tizimi qo‘llaniladi. Avtomatik sug‘orish tizimida avariya sodir bo‘lib qolganda, ya’ni suv nasosi elektr dvigatelining bitta fazasi ishdan chiqib qobiqqa tegib qolganda, nasos bilan ulangan metall suv quvurlarida ham potensiallar hosil bo‘ladi. Shu sababli suv ichayotgan qoramollar kuchlanish ostiga tushib qolmasliklari uchun maxsus potensiallarni tenglashtirish (oldingi va orqa oyoqlar o‘rtasida) qurilmalari qilinadi.
– rasm. Potensiallarni tenglashtirish usuli: 1-suv ichish idishi; 2-suv keltirish metall quvuri (elektr nasosiga ulangan); 3-qoramol; 4-metall setkadan yasalgan potensiallarni tenglashtirish qurilmasi; 5-ikkita metall o‘tkazgichdan yasalgan potensiallarni tenglashtirish qurilmasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
