O‟zbekiston respublikasi

Qonning shaklli elementlari. Qonning ivish jarayoni.

Eritrositlar va ularning funksiyasi. Gemoglobin. Qon tarkibida 3 xil hujayralar bo`ladi: eritrositlar (qizil qon tanachalari), leykositlar (oq qon tanachalari) va trombositlar (qon plastinkalari). qonning bu hujayralari shaklli elementlari deyilib, ular soni, tuzilishi, yetilishi, bajaradigan vazifasi bilan bir-biridan farq qiladilar.
Eritrositlar soni jixatidan zich ko`p bo`lgan shaklli elementdir. eritrositlarning eng asosiy xususiyati yadrosizligidir. erkaklar qonining 1 mklda o`rta xisobda 5,1 mln, ayollarnikida esa 4,6 mln eritrosit bo`ladi.
Eritrositlarning soni normal fiziologik sharoitda va patologik xolatlarda o`zgarib turadi. Ular soninning oshishi eritremiya, kamayishi eritropeniya yoki anemiya deyiladi. eritromiya baland tokka ko`tarilganda, odam organizmini kislorod bilan ta'minlanishni qiyinlashtiradigan kasallik rivojlanganda (o`pka, yurakning surunkali kasalliklarida), kislorod etishmovchiligi tufayli yuzaga chiqadi, eritoropeniyaga eritrositlar xosil bo`lishining sekinlashishi tez emirilib ketishi yoki qon yo`qotishi sabab bo`ladi.
Yetuk yoshli odamning qonida jami 25*10<sup>12</sup>-30*10<sup>12</sup> eritrosit bo`ladi. qondagi eritrositlar yig`indisi eritron deyiladi.
Eritrositning tayanch to`zilmasi-stromasi va yuza qavati-qobig`i tafovut qilinadi. qobig`ning tuzulishida boshqa hujayra membranalrining tuzulishidan farqi yo`q. Uning kotion uchun o`tkazuvchanligi juda past, ammo anionlarni bemalol o`tkazadi.
Eritrositlar massasining 34 % quruq moddadan iborat, anashu quruq moddaning 90% gemoglobindir.
Eritrositlari o`ziga xos shakliga ega bo`ladi: o`rtasi yupqa kulchaga o`xshaydi. Diametri 7, 2- 7, 5 mkm, qalinligi 2, 2 mkm. eritrositning o`rtacha xajmi 90 mkm.
Eritrositlar funksiyasini amalga oshishi murakkab kimyoviy birikma-gemoglobinga bog`liq Tarkibida temir bo`lgan 4 gem molekulasi va 1 oqsil globin molekulasidan tashqil topgan bu xromoproteid kislorodni biriktirish va ajratish qobiliyati ega.
Gemoglobinning molekulyar massasi 64458. Kislorodning biriktirish va ajratish vazifasini gem molekulasidagi ikki valentli temir bajaradi, Globin esa gemni olib yurivchi al'buminlar turkumiga kiradigan oqsil.
Xar bir eritrositda 400 mln gemoglobin molekulasi bor. Katta odamning qonidagi konsentrasiyasi 14g%, umumiy miqdori esa 600g chamasida, O`pka kapilyarlaridan o`tayotgan eritrositlardagi gemoglobin oksigenasiyaga uchrab oksigemoglobinga (NvO) aylanadi, to`qima kapelyarlaridagi dezoksigenasiya jarayoni ro`y berishi tufayli, kislorod erkinlashadi va to`qimalarga o`tadi. Kislorodni yo`qotgan oksigemoglobin dezoksigemoglobin, deyiladi. Arterial qonning qip- qizil bo`lishi okseremoglobinga bog`liq. Gemoglobinning 1g 1,34sm3 kislorod biriktirib olishi mumkin. Demak qondagi mavjud bOOg gemoglobin kislorodga to`yinsa, 800 sm3 kislorodni bog`laydi . 1sm3 qon biriktirib olishi mumkin bo`lgan kislorod miqdori qonning kislorod sig`imini belgilaydi, Sog`lom odam qonining kislorod sig`imi taxminan 0,19sm3. Gemoglobinni kumikdagi eritroblastlar va normoblastlar sintezlaydi. eritrositlar qarib, emirilgandan so`ng, ulardagi gemoglobin parchalanadi va gemdan ut pigmenti-bilirubin xosil bo`ladi. Bir kechayu-kunduzda organizmdagi Gemoglobinning 1% ga yaqini parchalanada.
Ayrim1 sharoitlarda va ma'lum moddalar ta'sirida eritrositlarninng qobig`i yorilib, ichidagi gemoglobin qon plazmasiga chiqadi. Bu hodisa gemoliz deyiladi, Gemolizning bir necha turi ajratiladi. Gipotonik eritmada eritrositlar ichiga suv kirishi natijasida ular shishada. Agar eritmadagi tuzlar miqdori ancha oz bo`lib, gipotoniklik darajasi yuqori bo`lsa, eritrositlar shishib yorilib ketadi. Bu osmotik gemoliz, eritrositlarning osmotik gemolizga chidami bir xil emas. Chidami eng kam bo`lgan eritrositlar MaS1 ning 0, 4 % eritmasida yorila boshlaydiyu, 0, 34%li eritmada eritrositlarning deyarli xammasi gemolizga uchraydi.
Eritrositlarning cho`kish tezligi (YECHT). qon ivishiga qarshi modda qo`shilgan qonning probirkaga qo`yib qo`yilsa solishtirma og`irligi kattaroq bo`lgan eritrositlar cho`kadi . Cho`kish tezligini aniqlash uchun millimetrlarga bo`lingan ingichka shisha naychadan foydalaniladi. Sog`lom erkaklar eritrositlarning cho`kish tezligi soatiga 1 - 10 mm ayellarda 2-15 mm. Bu ko`rsatkich fiziologik xolatlarda xususan xomiladorlik davrida tezlashadi va 40-50 mm G'soatni tashqil qiladi. Bunga plazmada fibrinogen miqdorining 2 baravar oshib ketishi sabab bo`ladi.