O‘zbekiston respublikasi

Boshqaruv funksiyasi deganda u yoki bu obyektni boshqarishga oid aniq vazifalarni hal etishga qaratilgan bnr turdagi ishlar majmui tushuniladi.
Demak, boshqaruv muayyan funksiyalar orqali amalga oshiriladi. Funksiyalarni aniqlash, ularning mohiyatini ochish va o‘rganish boshqaruv jarayonini to‘g’ri tashkil qilishning muhim shartidir.
Boshqaruv funksiyalarining mazmuni u yoki bu faoliyatni tashkil qilishdan kelib chiqadi. Masalan, ishlab chiqarishning dastlabki bosqichida:

• 
  loyihalash;
  
• 
  konstruktorlik;
  
• 
  Rejalashtirish kabi ishlarni bajarish bilan bog’liq funksiyalar paydo bo‘ladi.
  

Keyingi funksiyalar ishlab chiqarishni tayyorlash, ya'ni,

• 
  mahsulot tayyorlash texnologiyasini ishlab chiqish;
  
• 
  mehnat normalari, materiallari sarfini belgilash;
  
• 
  asbob-uskunalarni tayyorlash kabi ishlarni bajarish bilan bog’liq, funksiyalar paydo bo‘ladi.
  

Ishlab chiqarish jarayonini boshlash va uni uzluksiz davom ettirish uchun:

• 
  ishlab chiqarish vositalari, texnika;
  
• 
  xom-ashyo;
  
• 
  energiya;
  
• 
  transport kabi moddiy ta'minot vositalari zarur. Shundan keyin:
  
• 
  kadrlarni tanlash, ularni joy-joyiga qo‘yish;
  
• 
  mehnatni tashkil qilish;
  
• 
  ishlab chiqarishga xizmat ko‘rsatish kabi bir qator tashkiliy funksiyalar kelib chiqadi.
  

Rejalashtirishning natijasi turistlik tasavvurning grafigi

№	Baholash mezonlari	Sifatni baholash
		5	4	3	2	1
1	Xizmatlarning narxiga mos kelishi
2	Mintaqaviy nufuzi
3	Taklif qilinayotgan xizmatlarning ko‘rinishlari va sifati
4	Mehmondo‘stlik
5	Ko‘ngilochar joylar va bunga mavjud imkoniyatlar
6	Faol xordiq
7	Mehmonxonalar va restoranlar
	Umumiy infrastruktura: yo‘llar va ularning qanday holatdaligi do‘konlarning ish rejimi temir yo‘llar tarmog‘i telefon tarmog‘i umumiy foydalanish joylari
8	Ijtimoiy omillar (jinoyatchilik bilan bog‘liq vaziyat, siyosiy barqarorlik va boshqalar)
9	Tabiiy iqlim sharoitlari landshaft ekologiya (atrof muhitning ifloslanishi) alohida jozibaga ega shaharlar va aholi punktlari milliy madaniy markazlarning mavjudligi

Ko‘rinib turibdiki, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning funksiyalarida namoyon bo‘layapti. Zero: funksiyalar faoliyat turlarining, subyektining

boshqarish obyektiga aniq ta'sir qilish yo‘nalishlarini aks ettiradi.

Boshqaruv funksiyalaridan tashqarida boshqaruv jarayonining o‘zi ham bo‘lishi mumkin emas. Funksiyalar tarkibini, ularning ko‘lamini va mazmunini aniqlash boshqaruvchi xodimlar sonini belgilash, boshqaruv apparatining tashkiliy tarkibini loyihalash uchun muhim asos bo‘lib hisoblanadi.
Rejalashtirish menejarlar o‘z ishida qo‘llashi mumkin bo‘lgan barcha usullar, taktika va chora-tadbirlardan foydalanishni taqozo etadiBunday texnikadan foydalanish rejalashtirishdagi noaniqliklarni kamaytiradi, istiqbolning to‘g‘riligini tasdiqlaydi, menejerlarga rejaga tasir qiluvchi omillarni aniqlash va tahlil qilishga yordam beradi.
Rejalashtirishda qo‘llaniladigan vositalarning bir qancha keng tarqalgan turi bu budjet usulidir. Uning yordamida naqd pullar, kapital va boshqa resurslarning oqib kelishi va chiqib ketishini yaqqol tasavvur qilish mumkin.
Boshqarish funksiyalari - ko‘p qirrali tushunchadir. Shu sababli ularni muhim belgilar buyicha turkumlarga ajratib o‘rganish zaruriyati tug’iladi. Boshqaruv funksiyalarining mohiyati, tasnifi va mazmunini o‘rganish boshqaruvning butun jarayonini tartibga solib turish uchun zarurdir, chunki yuqorida ta'kidlaganimizdek, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning funksiyalarida namoyon bo‘ladi.

4. Boshqarishning asosiy, o‘ziga xos aniq funksiyalari

G’arb menejmentining bugungi zamonaviy nazariyasi boshqarish funksiyalarini tasniflashda, eng avvalo uning asosiy (umumiy) funksiyalariga ustuvorlik beradi:

• 
  rejalashtirish;
  
• 
  tashkil qilish;
  
• 
  tartibga solish va muvofiqlashtirish;
  
• 
  nazorat;
  
• 
  rag’batlantirish (motivlashtirish).
  

Boshqarish rejalashtirishdan boshlanib, faoliyatni tashkil qilish, uni rag’batlantirish bilan davom ettirilib, nazorat bilan tugaydi. Bu erda muvofiqlashtirish barcha funksiyalar jarayonida o‘z aksini topadi.
Bu funksiyalar boshqaruvning hamma bosqichlariga xos bo‘lgan umumiy xususiyatlarga ega bo‘lib, boshqaruv apparatining barcha rahbarlari va mutaxassislari faoliyatida mavjud bo‘ladi. Ularni, shuningdek, boshqaruvning hamma tomonlarini qamragan funksiyalar deyish ham mumkin, chunki ular boshqaruv tizimini ham bo‘yiga (vertikaliga), ham eniga (gorizontaliga) qamrab oladi.
Boshqarish funksiyasini tasniflashning ikkinchi yondoshuvida boshqarish ishini aniq ijrochilar bo‘yicha taqsimlashga ustuvorlik beriladi. Bunda bir butun aniq funksiyalar tizimi ajratiladi. Masalan, zamonaviy g’arb firmalarida ishlab chiqarishga oid 20-25 tadan kam bo‘lmagan funksiyalar ajratiladi. Bular quyidagilardir:

• 
  asosiy ishlab chiqarishni boshqarish;
  
• 
  qo‘shimcha ishlab chiqarishni boshqarish;
  
• 
  ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi ishlab chiqarishni boshqarish;
  
• 
  marketingni boshqarish;
  
• 
  moliviy boshqarish;
  
• 
  sifatni boshqarish;
  
• 
  mehnatni boshqarish;
  
• 
  xodimlarni boshqarish;
  
• 
  innovatsiyani boshqarish va hakazo.
  

Bunday holda ishlab chiqarishni boshqarish faoliyatining ayrim turlari va sohalari alohida ajralib turadi. Boshqarishning yuqorida sanab o‘tilgan asosiy funksiyalari ishlab chiqarishni boshqarish jarayonida muhim o‘rin tutishi zarur bo‘lganligi tufayli ularni mufassal ko‘rib chiqamiz .
Mehmonxonada tuzilgan har qanday rejaning tashkil etish - shakllantirish bosqichi bo‘ladi. Bu bosqichda rejalashtirilgan maqsadlarga erishishga real sharoit yaratiladi. Masala firmaning muammolarini yechish uchun kerakli barcha vositalar bilan ta’minlovchi tarkibini yaratish to‘g‘risida bormoqda. Tashkil etish funksiyasi
har qanday mehmonxonada boshqaruvning texnik, iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik va huquqiy tomonlarini tartibga solishini ta’minlaydi. Bu menejer va boshqa ijro etuvchilarning faoliyatini tartibga solishga qaratilgan.

Manba: library.ziyonet.uz/ru/book/download/43620
Asosiy funksiyalar:

1.