O‘zbeкiston respubliкasi



Download 3,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet46/382
Sana14.06.2022
Hajmi3,47 Mb.
#669866
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   382
Bog'liq
hozirgi ozbek tili

Eliziya –
unli bilan tugovchi va unli bilan boshlanuvchi ikki 
so‗zning qo‗shilishi natijasida unli tovushdan birining tushib qolish 
hodisasi. Bunda bir necha holat kuzatiladi: 
a)
birinchi so‗z oxiridagi unli tushib qoladi: 
yoza oladi – yozoladi, 
bora oladi 

boroladi, qora ot – qorot,

b)
 
unli bilan boshlanuvchi ikkinchi so‗zning bosh unlisi tushib 
qoladi: 
borar ekan – borarkan, borar emish–borarmish, yozgan ekan 
– yozgankan, mulla aka–mullaka, ne uchun–nechun 
kabi: 
d)
Abdusalom 
so‗zining 
Absalom, Abdujabbor 
so‗zining 
Abjabbor, olib kel 
so‗zining 
opke 
tarzida talaffuz qilinishi natijasida 
bir unli va bir undoshning tushib qolishi ham eliziyaning yuqori
murakkablashgan ko‗rinishi hisoblanadi. Bunday holda so‗zlarning 
qisqargan shakli hosil bo‗ladi. 
Geminatsiya 
– ikkita bir xil undoshning so‗z tarkibida 
qavatlanishi: 
yashamagur–yashshamagur, uchalasi–uchchalasi 
kabi. 
Bunday qavatlanish ma'lum uslubiy maqsadlarda yuzaga keltirilishi 
ham mumkin. Masalan, 
maza–mazza, rosa – rossa, juda– judda 
kabi. 
Gaplologiya – yasama so‗z tarkibida birin-ketin kelgan ikkita 
bir xil bo‗g‗indan birining tushirib qoldirilishi. Bu hodisa ko‗proq 
ixchamlashtirish, nutq tejamkorligi asosida sodir bo‗ladi. Masalan, 
morfofonologiya–morfonologiya, mineralologiya–mineralogiya.. 


66 
17-
 
§. Morfonologiya
 
 
Ma‘lumki, fonema varianti so‗z va morfema tarkibida uni tashkil 
etuvchi sifatida ishtirok etar ekan, boshqa tovush bilan kombinatsiya 
hosil qilish jarayonida va pozitsion omil ta‘sirida turli o‗zgarishlarga 
uchraydi – har xil morfem variant vujudga kelishiga sabab bo‗ladi. 
Substansial yondashuvda esa variantlashuv va nutq sharoitiga mos 
variantning tanlanishi tilning tarkibiy qismi bo‗lgan me‘yorga 
daxldorligi bilan muhim ahamiyat kasb etadi. 
So‗z invariant – allovariant – variant munosabati xususida ketar 
ekan, morfema variantlashuvining: 
1)
sof fonetik (orttirma nisbat shakllari: 
-
dir– 
-
tir, -kaz– 
-
qaz; 
o‗zlik va majhul nisbat shakllari: 
-in – 
-
l , -in– 
-
l

2)
morfologik (kesimlik shakllari: 
-man, -m; -miz, -k;edi, di
); 
3)
 
funksional-sintaktik (orttirma nisbat shakllari: 
-kaz – -dir, -sat– 
-r

4)
leksik (kichraytirish shakli: 
-choq, -chak
) kabi turlari mavjud 
bo‗lib, bu variantlarni ikki: 
a)
asemantik (sof fonetik); 
b)
semantik (morfologik, funksional-sintaktik, leksik) 
turga 
ajratish mumkin. 
So‗z va morfema tarkibidagi har qanday tovush almashinuvi, 
avvalo, fonetik-fonologik tabiatli, semantik qiymatga ega emas. 
Morfonologiya 
morfemik-morfologik 
variantning 
ana 
shu 
ko‗rinishlari voqelanishining me‘yoriy jihatini tekshiradi. Bu esa 
bugungi kunda til strukturasining fonetik, leksik va morfemik sathlari 
oralig‗ida ajratilayotgan morfonologiyaning aslida fonetika- 
fonologiya doirasida qaralishi lozimligini ko‗rsatadi. 
O‗zbek substansial tilshunosligi tilning lison-nutq bo‗linishida 
morfonologiyani me‘yorda, sathdagi o‗rnini esa fonologiyada ko‗radi. 

Download 3,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   382




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish