O‘zbeкiston respubliкasi

[WP
m
, 
WP
m
] 
[WP
m
→ WP
m
] [WP
m
↔WP 
m
] 
 
 
2.Gap tarkibidagi bog‗lovchi vositalarga ko‗ra 
Ohang 
Teng 
Yuklama 
Nisbiy 
Tobe 
bilan 
bog‗lovchi lar bilan so‗zlar bi- bog‗lovchi- 
bog‗lan- 
bilan 
bog‗lang lan bog‗- 
lar bilan 
gan 
bog‗langan 
an 
langan 
bog‗langan 
QG 
QG 
QG 
QG 
QG 
 
 
3. Qo‗shma gap tarkibiy qismlari orasidagi ma‘noviy 
munosabatning ifodalanishiga ko‗ra 
birin- 
ketinlik 
sabab o‗rin yoki 
payt 
vazi- 
yat 
izohlash yoki 
qiyoslash 
ichki 
Fikr 
 
 
4. Qo‗shma gap qismlari orasidagi funksional 
munosabatlariga ko‗ra 
a) tenglik 
b) tobelik 
biriktiruv Zid- 
lov 
ayi- 
ruv 
ega-kesim; 
aniqlovchi 
aniqlanmish 
to‗ldiruvchi 
to‗ldirilmish 
hol- 
hollanmish 
 
 
5. Qo‗shma gaplarning ifoda 
maqsadiga ko‗ra 
Darak 
so‗roq 
buyruq 
 
 
6. Qo‗shma gap tarkibiy qismlarining reallik va 
irrealligiga ko‗ra 
real gap 
irreal gap ritorik gap (irreal 
gapga yaqin turadi) 

---

443 
113-
 
§. Qo„shma gapning qurilishiga ko„ra tasnifi. 
Qo‗shma gapning umumiy lisoniy qolipi [
WP
m
-WP
m
] bo‗lib, u 
quyidagi yana uchta oraliq ko‗rinishga ajraladi: 
[WP
m
 ,WP
m
], [
WP
m
 →WP
m
], [
WP
m
↔ WP
m
] 
Bu oraliq ko‗rinishlar bir qarashda an‘anaviy bog‗lovchisiz, 
ergash gapli va bog‗langan qo‗shma gaplarning ramziy ko‗rinishidek 
tasavvur uyg‗otadi. (Masalan, 
Bahor keldi va gullar ochildi 
– [
WP
m
, 
WP
m
], 
Bahor kelsa, gullar ochiladi
[
WP
m
→ WP
m
] va 
Bahor kelsa 
va gullar ochilsa 
– [
WP
m
 ↔ WP
m
] 
kabi). Aslida bu qurilish qoliplari 
qo‗shma gap tarkibidagi sodda gapni bog‗lovchi vositaga ko‗ra emas, 
balki qo‗shma gap tarkibidan chiqarilganda mustaqil qo‗llana olish- 
olmaslik belgisi asosida amalga oshirilgan. Bunda, albatta, asos 
sifatida kesimlik turlari – MКSh va NКSh ga tayaniladi. 
Demak, qo‗shma gaplarning lisoniy struktur turlarini belgilashda 
asosiy omil – qo‗shma gap tarkibidagi to‗liq shakllangan sodda 
gaplarning o‗zaro munosabati va sodda gapning har birining nutqiy 
jarayonda qo‗shma gap tarkibida voqelangan ma‘nolari bilan qo‗llana 
olish yoki qo‗llana olmasligi belgisi. 
[WP
m
, WP
m
]
tipik ko„rinishli qo„shma gap. [WP
m
,WP
m
] qolipli 
qo‗shma gapning mohiyati shundaki, uning tarkibiy qismi bo‗lgan 
sodda gap kesimining har biri mustaqil shakllangan bo‗lib, ularni 
osongina alohida sodda gapga aylantirib yuborish mumkin: 1. 
Men 
seni o„ylayman, shuni bilasanmi? 
(X.To‗xt.)2. 
Borish kerak, borish 
kerak. 
(X.To‗xt.)3. 
Yigitni uchratish kerak, haytovur sovib 
qolgandir.
(N.Til.)4
. Men seni deyman, lekin sen kimni deysan? 
(S. 
Nur.)