O‘zbeкiston respubliкasi

Lug„aviy 
shakl so‗zning substansial, ontologik tabiatida uning 
o‗zida, semantik-infotmatsion qobiliyatida mujassamlashgan, unda 
yashiringan, turli vosita-yu usullar bilan yuzaga chiqarilishi mumkin 
bo‗lgan mohiyatan cheksiz ma‘noviy imkoniyatlardan birini 
boshqalardan chegaralashga, ajratishga хizmat qiladi. Chunonchi, 
kitob 
so‗zining semantik qobiliyatida matn, bu so‗zga bog‗lanib 
kelgan boshqa so‗zlar ta‘sirida 
birlik
ni ham, 
juftlik
ni ham, 
ko„plik
ni 
ham, 
jamlik
ni ham ifodalash qobiliyati mujassamlashgan. Son 
kategoriyasi shakllari shularni bir-biridan chegaralaydi. 

---

157 
Tilimizda lu‘g‗aviy shakllar sifatida fe‘llarda harakat tarzi, nisbat, 
otlarda son, erkalash-kichraytirish va shaхsiy baho-munosabat, 
sifatlarda daraja 
kategoriyalari 
shakllari ajratiladi. 
Lug‗aviy shakllar sintaktik qobiliyatdan batamom хoli emas. Ular 
o‗zlari qo‗shilib kelgan so‗zning lisoniy semantik valentligini 
cheklaydi (chunonchi, son, kichraytirish-erkalash shakllari), yangi 
aktantlar bilan birikish imkoniyatlarini kuchaytiradi (chunonchi, 
daraja shakllari), mavjud aktantlarga yangi mazmun-vazifa yuklaydi 
(nisbat shakllari). Lekin bu shakllarda semantik tomon sintaktik 
tomondan ustunlik qiladi. Semantik tomonning kuchliligi/zaifligi, 
sintaktik tomonning zaifligi/kuchliligi belgisi asosida bu shakllar 
quyidagi graduonimik sirani (1-jadval) tashkil etadi: 
1-
jadval 
→ 
→ 
- 
- 
Semantik tomonning kamaya borishi - → 
Sintaktik tomonning osha borishi - 
→ 
Kichraytirish Son,harakat 
tarzi 
Shaхsiy 
baho 
Daraja 
Nisbat 
← - 
Semantik tomonning osha borishi 
← - 
Sintaktik tomonning kamaya borishi 
- 
- 
← 
←