O‗zbekiston respublikasi

Pul aylanmasi tarkibi quyidagicha bo‘ladi:

4.1.1-rasm. Pul aylanmasi tarkibi
Chizmadan ko‗rinib turganidek, pul aylanmasini to‗rtta yo‗nalishga ajratish
mumkin.
Birinchi yo‗nalish, pul mablag‗lari shakliga ko‗ra, naqd pulli aylanmasi va
naqdsiz pul aylanmasidan tashkil topgan.
Ikkinchi yo‗nalish, pul aylanmasida ishtirok etayotgan sub‘ektlar joylashuviga ko‗ra, bir shahar ichidagi va shaharlararo pul aylanmasidan iborat.
Uchinchi yo‗nalish, pul funksiyalarining namoyon bo‗lishiga qarab muomala vositasi va to‗lov vositalarini o‗z ichiga oladi.
To‗rtinchi yo‗nalish, tovar – pul munosabatlarining aks etishiga ko‗ra, tovarli
pul oboroti va tovarsiz pul oborotlari ko‗rinishida namoyon bo‗ladi.
Pul aylanamasi tarkibida naqd pulli yoki naqd pulsiz hisob – kitoblar hajmining past yoki yuqori ekanligi qator omillar bilan izohlanadi. Xususan, ular quyidagilardan iborat:

• 
  mamlakatningijtimoiy–iqtisodiyrivojlanishholati,aholiningma‘naviy,
  

iqtisodiy va huquqiy ongi;

• 
  milliy iqtisodiyotni boshqarish tartibi va rivojlanganlikdarajasi;
  
• 
  mamlakat bank tizimining rivojlanganlik darajasi va unga aholi ishonchiningmusthkamligi;
  
• 
  real sektorning rivojlanganligi va iqtisodiyotningraqobatbardoshligi;
  
• 
  Markaziy bankning pul – kredit siyosatini amalga oshirish bo‗yicha mustaqilligining ta‘minlanganlikdarajasi.
  

Naqd pul va naqd pulsiz hisob – kitoblari o‗rtasida juda yaqin bog‗liqlik mavjud bo‗lib, naqd pullar naqdsiz pul ko‗rinishiga, naqdsiz pullar naqd pul ko‗rinishigao‗tishorqaliulardoimiyravishdabir–birinito‗ldiribturadi.Masalan, korxona va tashkilotlarning bankdagi naqdsiz pullari ishchi xodimlarga naqd pul vaungatenglashtirilganmablag‗larko‗rinishidaberiladi.Aholiningqo‗lidaginaqd pullar esa banklarga omonat sifatida qo‗yilganda banklar uchun kredit resursi sifatida naqdsiz pul ko‗rinishida maydonga chiqadi. Shu tariqa naqd pul va naqd pulsiz aylanmalar bir – biriga chambarchas aloqadorlikda amalqiladi.

2.