O‗zbekiston respublikasi

5.2-jadval

Pul massasiga ta‘sir etuvchi omillar tahlili

pul massasi qaytimi
kchi	ishtiro		ish	o'zgar		o'zgaruvch anlik		pul massasi qaytimi		Sabab
Fed		qarz olinmagan pul bazasi							depozit yaratilishi uchun pul bazasining ko'payishi
		talab qilingan zaxira ko'rsatkichi							depozit kengayishini kam miqdordako'payishi
r	bankla
			qarz olingan zaxiralar							depozit yaratilishi uchun pul bazasining ko'payishi
depozi torlar		ortiqc ha zaxiralar							depozit hzlarning kamayishiosil bo'lishi va qar
		valuta jamg'armasi							depozi kengayishini kam miqdorda ko'payishi

Pul multiplikatorining hosil qilinishi
Faraz qilaylik pulni ushlab turish istagi C va ortiqcha zaxira ER chekli depozitlar D bilan proporsional; boshqacha qilib aytganda, bu o‘zgaruvchilarning chekli depozitlarga ta‘siri tenglamada o‘zgarmas, bundan quyidagi ifoda kelib chiqadi:
C= { C/ D } = valyuta stavkasi
E = { ER/D } = ortiqcha zaxira darajasi
Biz depozitorlar istaydigan valyuta stavkasi banklar hohlaydigan ortiqcha zaxira stavkasi va Federal bank o‘rnatadigan majburiy zaxira stavkalari pul multiplikatori m ga qanday ta‘sir qilishini ko‘rsatadigan formula tuzamiz. Biz quyidagi tenglik bilan taklif modelini yaratib olishni boshlaymiz:
R = RR + ER
Bu formula bank sistemasidagi zaxiralarning umumiy miqdori R majburiy zaxiralar RR va ortiqcha zaxiralar ER larga teng ekanligini ko‘rsatadi.
Majburiy zaxirani umumiy miqdori majburiy zaxira stavkasi rr ning chekli
depozitlar miqdori D ko‘paytmasiga teng.
RR = rr x D
Birinchi tenglikda rr x D ni RR ning o‘rniga qoysak bank sistemasidagi chekli depozitlarning miqdoriga zaxiralar va ular taminlay oladigan ortiqcha zaxiralarni bog‘lovchi tenglikka kelamiz:
R = (rr + D ) + ER
Bunda asosiy nuqta shuki, federal majburiy zaxira koeffisentini birdan past qilib o‘rnatadi. Shuning uchun bir dollarlik zaxira bir dollarlik depozitdan ko‘proq miqdorni ta‘minlay oladi va bunda depozilar lko‘ayishii sodir bo‘ladi.
Buni qanday amaliyotda ishlashini ko‘rib o‘tamiz. Agar ortiqcha zaxiralar nol holatda (ER = o) bo;lsa majburiy zaxira stavkasi rr = 10 qilib belgilanadi va bank sistemasidagi chekli depozitlarning darajasi 800 mlr dollar, bu depozitlarni qoplash uchun kerak bo‘ladigan zaxiralar miqdori 80 mlr dollar bo‘ladi ( = 0.10 * 800 dollar ). 80 mlrd dollar zaxiralar chekli depozitlardagi mablag‘larni 10 marotabagacha ta‘minlay oladi chunki ko‘paygan deposit holati yuzaga keladi.
Pul bazasi valyuta C va rezevlar V larning yig‘indisidan tashkil topgani uchun bizpulbazasidagipullarningcheklidepozitlarivavalyutanidarajasiniko‘rsatuvchi tenglikka erishishimiz mumkin. Tenglikning ikki tomoniga valyuta C ni qo‘shamiz:
MB = R+C =( rr*D) + ER + C
Valyuta c={ C/D} va ortiqcha zaxiralar ko‘rsatkichi E = { ER/D} ni hisobga olib pul multiplikatori frmulasini tuzish uchun oxirgi tenglikni qayta yozib olamiz, C ni c x D va ER ni e x D shaklida.
MB = ( rr + D ) + ( e x D ) + ( c x D) = ( rr + e + c ) xD Keyin tenglikni ikki tomonini qavs ichidagi muddatgabo‘lamiz
xMB
Chekli depozitlar va valyuta yigindisi hisoblangan pul taklifidan foydalanib va kata C ni c x D kabi belgilab
M = D + (c x D) = (e + c) x D
Uchinchi tenglikdagi D ning orniga boshqa tengligini qo‘ysak
xMB
Biz ikkinchi tenglikdan ifodani ajratib olamiz. Ko‘rib turganinggizdek MB ga ko‘payayotgan nisat bu pul multiplikatoridir:
m=
bu depozitorlar c o‘rnatgan valyuta stavkasining, banklar o‘rnatgan ortiqcha zaxira stavkasi e va CB o‘rnatadigan majburiy zaxira stavkalarining fuksiyasidir.