O‗zbekiston respublikasi

4.6.7-rasm. Plastik katochkalar bilan offlayn avtorizatsiya qilish mexanizmi⁵⁴

Shutariqakundavomidatranzaksiyalarhaqidagima‘lumotlarPOSterminalda yoki unga ulangan kompyuterda yoxud terminalga o‗rnatilgan maxsus smart kartada yig‗iladi. Kun oxirida ushbu ma‘lumotlar protsessing markazga jo‗natiladi va hisob kitoblar amalgaoshiriladi.
Lokalto‗lovtizimidaamalqiladiganmexanizmlarbilanbirqatordanisbatan rivojlangan (lokal chegaradan chetga chiquvchi) hisob-kitob mexanizmlarni ham ko‗rib o‗tish joiz. Bunday to‗lov tizimlarida hisob-kitoblar mexanizmi emitentva
ekvayer funksiyalarining chegaralanishi hamda ishtirokchilar tarkibiga hisob-kitob bankivaprotsessingkompaniyasiningqo‗shilishibilanmurakkablashadi(3-rasmga qarang).

To‘lo
Tovar va

4.6.8-rasm. Rivojlangan to‗lov tizimida plastik kartochkalarorqali

amalga oshiriladigan hisob kitoblar mexanizmi⁵⁵
Bir qator g‗arb olimlari to‗lov tizimlarini uchta katta guruhga bo‗lishadi–
kreditli, debetli va hisob-kitob to‗lov tizimlari.
Kreditli tizim kartochka hisobraqamida boshlang‗ich nol qoldiq bo‗lishini ko‗zda tutadi. Kartochka bilan bo‗ladigan barcha operatsiyalar hisobraqam debetiga yozilib boradi va karta egasi ularni ma‘lum shartlarda so‗ndiradi.
Debetli tizim mohiyati shundan iboratki, har bir amalga oshirilgan to‗lov o‗sha kunning o‗zidayoq mijozning bankdagi karta hisobraqamidan echiladi. Agar to‗lov summasi karta qoldig‗idan oshib ketsa, operatsiya amalga oshirilmaydi. Tabiiyki, debetli kartalardan foydalanganda har bir operatsiya uchun avtorizatsiya qilish to‗g‗ri keladi. Qulay tarafi esa ruxsat etilmagan kreditning yuzaga kelish xavfi yo‗qoladi.
Bank plastik kartalari o‗z vazifasiga ko‗ra hisob-kitoblarda (debetli va kreditli) oraliq instrument hisoblanadi.
Kreditli mexanizm ayniqsa lokal tizimda, ya‘ni emitent ham, ekvayer ham bitta bank bo‗lganda qulaydir. Bunda asosan magnit chiziqli kartalardan

foydalaniladi. Ushbu mexanizmda yagona so‗rov yuborish texnologiyasidan foydalaniladi. YA‘ni bitta so‗rov ham avtorizatsiya uchun, ham mablag‗ni karta hisobraqamidan echish uchun yuboriladi.



Xizmat ko‘rsatish
shahobchasi

Bank
Emitent-ekvayer

Karta egasi

2
4




3

5