O‘zbеkistоn rеspublikаsi

Birikuvchanlik
– tog’ jinsi alohida bo’lakchalarining bir-birlari bilan ilashishi bo’lib, ularning 
bo’linishga qarshiligi bilan tavsiflanadi.
 
Kon lahimlarini barpo etish va ularni ma’lum davr ichida saqlanib turishiga ta’sir etuvchi kon 
jinslarining asosiy xossalari: kon massivining turg’unligi (mustahkamligi), kon jinslarining 
tirnovchanligi (abrazivlik), qattiqligi, pishiqligi, g’ovakdorligi, darzdorligi, qayishqoqligi, 
oquvchanligi va boshqalar. 

---

11 
Ko’mir va rudalarning massivdan ajratib olingandagi xususiyatlariga esa - bo’lakdorlik, 
maydalanish, ko’pchish va jipslashish kabi xossalari kiradi. Kon massivi va kon jinslarining 
yuqorida keltirilgan xossalari, birinchi navbatda, kon ishlari texnoligiyasi variantlarini tanlab 
olishda asosiy omil hisoblanadi. 
Kon jinslarining turg’unligi
- kon qazish ishlari natijasida hosil bo’lgan bo’shliqlarda kon 
massivini buzilmasdan o’z muvozanatini saqlab turish xususiyati.
Ruda va ko’mirning turg’unlik xususiyati kon qazish ishlari texnologiyasi va qazish 
bo’shlig’ini saqlab turishda hal qiluvchi ahamiyatga egadir. 
Foydali qazilma konlarini (ruda konlarini) yer osti usulida qazib olishda kon jinslari massivi 
turg’unlik buyicha quyidagicha tasniflanadi
1.
O’ta noturg’un massiv –qazish bo’shlig’ini mustahkamlamasdan qazish ishlarini olib 
borish imkonini bermaydi.
2.
Noturg’un massiv 
– 
lahim 
yon 
tomonlarini 
kichik 
miqdorda 
(4-
10m
2
)mustahkamlamasdan kon ishlarini olib borish imkonini beradi, biroq kon shiftini 
mustahkamlamasdan kon ishlarini olib borish ishlariga imkon bermaydi . 
3.
Kam turg’un massiv – lahim yon tomonini mustahkamlamay, shiftini 10-30m
2
gacha 
ochilganda shiftni buzilishga olib keladi
4.
O’rtacha turg’un massiv –lahim shift jinslari 150m
2
gacha ochilganda uncha uzoq 
bo’lmagan vaqtda mustahkamlamasdan kon ishlari olib borishga imkon beradi. 
5.
Turg’un massiv – qazish bo’shlig’ida lahim yon tomonlari va shifti 300-500m
2 
ochilganda mustahkamlamasdan kon ishlari olib borishga imkon beradi
6.
O’ta turg’un massiv – 800-1000 m
2 
va undan katta massiv maydonlarini qazish 
ishlari natijasida ochilganda uzoq vaqt davomida buzilmasdan turishini ta’minlaydigan massiv
Ko’mir konlarini yer osti usulida qazib olishda kon massivlarining tasnifi quyidagicha . 
a) Turg’un bo’lmagan massiv – bo’shliqni mustahkamlanmasa, shift va lahim yonlaridagi 
jinslar ochilgan ondayoq buzilib ketadi . 
b) Kam turg’un bo’lgan massiv – qazish bo’shlig’i 1 m masofada ochilganda shift jinslari 2-3 
soat davomida buzilmasdan turishi mumkin . 
v) O’rtacha turg’un massiv – qazish bo’shlig’i 2 metrgacha ochilganda shift jinslari 1 sutka 
davomida buzilmasdan turadi . 
g) Turg’un massiv – qazish bo’shlig’i 5-6 metr kenglikda ochilganda uzoq vaqt buzilmasdan 
turadi.