O‘zbеkistоn rеspublikаsi

Tog’ jinslarini (ko’mirni) kesishning asosiy turlari 
Kesik o’zining qalinligi, kengligi, yon devorlarining burchagi va shakli bilan tavsiflanadi.
Kesik qalinligi 
h
– bu kesish chuqurligi bo’lib, oldingi kesish chizig’idan olingan o’lchamidir. 
Kesikning kengligi 
t
– ikki qo’shni kesiklar keskichlari o’qlari orasidagi masofadir. 
Kesik yon devorlari qiyaligi 

= 25
0
-85
0 
– bu zaboyga perpendikulyar tekislik bilan yoki 
keskich o’qi bo’ylab o’tgan tekislik bilan kesik yon devorlari orasidagi burchak tushuniladi. 
Namligi yuqori ko’mirdan bu burchakning qiymati juda kichikdir. 
Kesikning quyidagi asosiy turlari farqlanadi: 
Щ ye l ye v o ye - kesik chuqurligida yon devorlari mustaxkam shaklli bo’lib, kesik faqat 
keskichning o’tkir uchi ajratib olgan qismidan iborat bo’ladi. Bunda jarayon maksimal blokirovka 
sharoitida sodir bo’ladi (3.2-rasm, a). 

---

15 
3.2-rasm. Kesikning asosiy turlari 
B u r ch a k l i – kesik chuqurligining faqat bir devori mustaxkam shaklli bo’ladi (2-rasm, b). 
B l o k i r o v k a l i – kesik shaklida yon yuzalarning yo’qligi yoki uni ajratishda qo’shni 
keskichning o’tishiga ta’sir ko’rsatmaydi (3.2-rasm, v). 
E r k i n – kesik shaklida ikki yon tarafdagi tekislikning mavjudligi yoki keskich yon 
qirralarining erkinligi bilan tavsiflanadi (3.2-rasm, ye). 
T a n g ye n ts i a l ь – keskich asbobining kesik N balandligi bo’yicha yonlama harakatida 
sodir bo’ladi. Bunda kesik shakli burchakli ko’rinishda bo’ladi (3.2-rasm, z). 
Keskich asbobi yordamida ko’mirni kesish nazariyasi. 
Keskich asbobi yordamida ko’mirni kesishda massivdan kesik yoki qirindi ajralib chiqadi. 
Ko’mirni kesish davriy va notekis (sakrash) tavsifiga ega bo’lib, ikkida bosqichdan iborat – 
maydalash va yulqish (skalыvaniya). o’tkir uchli keskichda kumirni kesishda massiv bilan kontakt 
joyida yuqori kontakt kuchlanishi hosil bo’ladi, ko’mir mayda bo’lakchalarga bo’linib keskichning 
old qismida zichlashgan yadro hosil bo’ladi. Keskichning ilgarilanma harakati davomida yadroning 
o’lchamlari kattalashib boradi, bu esa yadro kuchlanishining ortishiga olib keladi. Faqat yadro 
massivning ichki qismiga kattalasha olmaydi, chunki massivning ichki hajmiy qarshiligi kattadir. 
SHuning uchun yadro kuchlanishi yupqa yuzaga va qisman yon taraflarga tarqaladi.Keskich 
harakati davomida (3.3-rasm) ko’mirning kichik bo’lakchalari ajrala boshlaydi ( I, II, va III ); bunda 
kesish kuchi Z kamayadi. Zichlashgan yadro hosil qilgan mayda bo’lakchalarning bir qismi 
tashqariga chiqadi, qolgan qismi esa massifga siqiladi. 
Kesishning davomli jarayonida keskich bilan massiv o’rtasida kontakt maydoni oshib boradi 
va natijada yadro o’lchami hamda kesish kuchi Z ortadi. Bularning natijasida massivda yoriq paydo 
bo’ladi va katta bo’lak IV ajralib chiqadi. Bu bosqich xudi portlash jarayoniga o’xshaydi, yadro 
parchalanadi, bo’lakchalar yuqoriga va yon tomonlarga sochiladi va chang ajralib chiqadi. Kesish 
kuchi deyarli nolga tushadi va tsikl yana boshidan qaytariladi. 
3.3- rasm. Ko’mirni keskich yordamida kesish sxemasi: a – kesish sxemasi; b – zichlashgan 
yadroning hosil bo’lish sxemasi.