O‘зbekiстон рeспublikaсi

Pravoslaviening aqidaviy ta’limotlari. 
Pravoslavie aqidalaridan iborat ta’limotlar jahon sobor 
yig‘ilishlari tomonidan qabul qilingan e’tiqod ramzlaridir. 
1-aqida: bir tanada uch qiyofada namoyon bo‘ladigan ota, o‘g‘il xudolarga, muqaddas ruhga 
iymon keltirib, ular dunyoni ikkita qilib yaratgani, barcha narsalarni yo‘qdan bor qilgani va 
olamning egasi, boshqarib turadigan yagona hokimi mutloq deb ishonish, Muqaddas ruh - ota 
xudodan paydo bo‘lgan deb tasavvur qilinadi. Isoning oyoq qo‘lidan mixlanib o‘ldirilishi va tirik 
holda osmonga chiqib ketganligi, u yana Er yuziga qaytib kelishi, adolatli jamiyat o‘rnatishga 
ishonish. 
2-aqida: cherkov gunohdan pokligi, aqidalarning o‘zgarmasligini e’tirof etish aqidasi. Bu 
aqidaga ko‘ra cherkovni dastlab Iso barpo etgan, so‘ngra u o‘zidan keyin o‘rniga avliyo Pyotrni 
qoldirganligi uchun cherkovlar gunohdan holi-forig‘ hisoblanadi. Pravoslavie yo‘nalishidagi 
ruhoniylar va xudojo‘y taqvodorlar diniy aqidalar xudoning inoyati bilan bandalarini to‘g‘ri 
yo‘lga boshlovchi «muqaddas haqiqatlar» bo‘lganligi uchun ular hech o‘zgarmaydi, abadul-abad 
turadi, ularni ozaytirish ham, ko‘paytirish ham mumkin emas, deb hisoblaydilar. 
3-aqida: Isoning onasi Bibi Maryamga, avliyolar va cherkov deb e’lon qilgan 
ruhoniylarga sig‘inish aqidasi ham kuchli ta’limot hisoblanadi. 
 
Pravoslavie marosimlari. 
Xuddi katolik yo‘nalishidagi kabi pravoslavieda ham 
marosimlarga katta ahamiyat beriladi. Pravoslavie marosimlarining ko‘pi cherkovda o‘tadi. 
Katolik cherkovlarida ibodatlar paytida dindorlar bemalol stullarda o‘tiradilar, pravoslavie 
cherkovlarida esa dindorlar tikka turadilar. Katolik cherkovlarida organ musiqasi sadolari ostida 
ibodat qilinadi Pravoslav cherkovlarida ibodat paytida musiqaviy kuylar chalish odat emas. 
Pravoslavie va Katolik cherkovlarining ichki tomonini bezatishda ham farqlari bor. Masalan, 
pravoslavie cherkovlarida, ibodat uylarida butlar juda ko‘p. Bibi Maryam Iso, avliyolarning 
ko‘pdan-ko‘p haykallari ham mavjud. Pravoslavie cherkovlari va ibodat uylari nim qorong‘i, 
shamlar bilangina yoritilgan holda, sirli sharpalar, mungli munojot madhiya emas, balki marsiya 
ohanglari eshitilgan holda marosimlar o‘tadiki, bunday holat pravoslav ruhoniylarining fikriga 
ko‘ra, dindorning e’tiqod ruhiyatini kuchaytiradi. Agar yop-yorug‘ elektrlar yonib turgan holda 
ibodat qilinsa, dindorlar ibodatda chalg‘ishi mumkin, deb hisoblaydilar. 
Pravoslav bayramlari ham juda ko‘p bo‘lib, ularning umumiy soni bir yildagi 365 
kunning har biriga bir nechta bayrami to‘g‘ri keladi. Pravoslav bayramlari ulug‘lash ob’ektiga 
qarab Iso, Bibi Maryam va avliyolar sharafiga o‘tkaziladigan bayramlarga, tantanavorligi 
jihatidan - ulug‘, o‘rta va kichik bayramlarga va o‘tkazish vaqti jihatidan -surilmaydigan, oyning 
ayni bir xil chislolariga to‘g‘ri keladigan bayramlarga, hamda suriladigan, ya’ni pasxa kunlariga 
qarab, kalendar kunlari bo‘yicha almashib turadigan bayramlarga bo‘linadi. Ulug‘ bayramlar 
ro‘yxati pasxadan boshlanadi, undan keyin o‘n ikki bayram turadi. CHerkov esa Isoga xatna 
qilish, homiylik bayrami (pokrov) Ioann CHo‘qintiruvchining tug‘ilishi, uning boshini kesilishi, 
apostollar Pyotr va Pavel kuni bayramlarini ham ulug‘ bayramlar qatoriga kiritadi. Avliyolarga 
bag‘ishlangan pravoslav bayramlari haddan tashqari ko‘p. Pravoslavie cherkovi Nikolay 
mo‘‘jiza yaratuvchini ayniqsa ulug‘laydi. U savdo va dehqonchilik homiysi, kambag‘allar 
himoyachisi, odamlarning g‘am-kulfat kunlarida ularga madadkor, juda ko‘p mo‘‘jizalar 
ko‘rsatgan aziz avliyolardan biri bo‘lgan. Uning sharafiga atab yozgi va qishki Nikolay 
bayramlari o‘tkaziladi. Ilya payg‘ambar (Ilya kuni), Georgiy Pobedonosets (Egor kuni) ham 

---

269 
ulug‘lanadi. «Rossiya erida ziyo» sochgan barcha avliyolar degan bayram ham bor. Ko‘pgina 
bayramlar mo‘‘jizakor ikonalarga bag‘ishlangan. Bu bayramlar bir-biridan keskin farq qilmaydi. 
Pravoslavie ibodat kitoblari - ibodat vaqtida ibodatxonalarda o‘qiladigan yoki cherkov 
xizmati, tainstva hamda treba (cherkov qavmlari talablariga ko‘ra) o‘tkaziladigan ibodat 
marosimlarini o‘tkazish tartibini o‘z ichiga oladigan kitoblar. Ibodatxonlarda o‘qiladigan kitoblar 
jumlasiga: «Appostollarning qilmishlari», sobor maktublari, Psaltir (Zabur) ni o‘z ichiga olgan 
Injil va apostol kiradi. CHerkov xizmati, tainstvo va trebalarni o‘tkazish tartibi haqidagi kitoblar 
jumlasiga ibodat tartiblarini bayon qiladigan Slujebnik (Ibodat kitobi), liturgiyadan boshqa 
ibodatlarni o‘tkazish bo‘yicha qo‘llanma bo‘lmish CHasoslov, tainstvo marosimlarini (hamda 
ruhoniylik unvonini berish marosimidan boshqa) o‘z ichiga olgan trebnik, cherkov qo‘shiqlari 
to‘plami - Oqtoyx, yilning har bir kuni uchun avliyolar sharafiga duo o‘qish va qo‘shiq aytish 
to‘plami-oylik Mineya, umumiy Mineya (bu ham shunday to‘plam, lekin unda umuman barcha 
avliyolarga taalluqli qo‘shiqlar bor), post (ro‘za), Triodi (ro‘zaga yaqin va ro‘za oyida 
aytiladigan qo‘shiqlar) to‘plami kiradi. Unga ibodat, qo‘shiq, duo aytish, marosim tartibi kabilar 
kiradi. Marosim va ibodat paytida maxsus kiyiladigan kiyimlar bor va turli idish hamda anjomlar 
ishlatiladi. 
Rus pravoslavie cherkovlari besh ruhoniysi - Butun Rossiya va Moskva patriarxi barcha 
cherkovlarga yuborgan maktubida shunday so‘zlar bor:«Ibodatxonalarimizning kundalik 
hayotidan elektr lampochkalariga ortiqcha xirs qo‘yishni cheklash vaqti keldi. Berilib ibodat 
qilish uchun ibodatxonalarga qadam qo‘ygan xudojo‘y miltillab yonadigan moychiroq, 
shamchiroq yorug‘ida ibodat qilishni istaydi. YOrqin elektr yorug‘i ibodat kayfiyatini so‘ndirishi 
u yoqda tursin, hatto bunday kayfiyatni tarqatib yuboradi» 
988 yilning yozida Kiev knyazi Vladimir Vizantiya davlatidan pravoslavie mazhabiga 
qabul qilishni so‘radi va Konstantinopol patriarxligiga qabul qilindi. Rossiya xristianlikni shu 
tariqa qabul qildi. Vizantiyadan Rossiyaga kelgan messioner pravoslav ruhoniylar Kiev 
ko‘chalarida oliy tabaqaga mansub kishilarni Dnepr daryosida cho‘qintirdilar. Lekin oddiy 
odamlar yangi dinga kirishni xohlamasdan cho‘qinishdan bosh tortganlari ham bor edi, ular 
majburan cho‘qindilar. SHundan keyin Moskva, Novgorod, Tver, Pskov, Vladimir, Nijniy 
Novgorod knyazliklari ham birin-ketin cho‘qintirilib yangi dinni qabul qilganlar. 
Qadimgi Rusning xristianlikni qabul qilishi ijobiy ahamiyatga ega bo‘lgan edi. CHunki 
Rus knyazlari asta-sekin yagona davlat bo‘lib birlashdilar. Rossiya Evropa davlatlari bilan yaqin 
aloqalar bog‘ladi. Rossiya xristian madaniyatini rivojlanishiga olib keldi. 
Butun Rossiya va u bosib olgan joylarda ko‘pdan-ko‘p pravoslav cherkovlari, 
ibodatxonlar, monastirlar, xramlar vujudga keldi, ular o‘z podsholariga katta xizmat qildilar. 
Rossiya xudojo‘y xristianlar mamlakatiga aylanib ketdi. Hamma o‘quv tizimida, armiyada, 
oilada xristianlik ahloqi, aqidalari, marosimlari, duo va madhiyalari joriy etilgan bo‘lib, ularda 
Rus knyazlari, podsholari, imperatorlari mahalliy amaldorlari sharaflanardi. Pyotr 1 1711- yilda 
muqaddas Sinod tuzish va uni davlat qoshidagi diniy ishlar vazirligi bo‘lishi to‘g‘risida farmon 
chiqardi. Hozirgi davrda Butun Rossiya va Moskva patriarxligi mavjud, uning Zagorsk 
shaharchasida markazi joylashgan. Aleksiy II esa hozirgi paytdagi patriarxdir. 
Pravoslavie mazhabida hozirgi paytda yagona markaz yo‘q. Hozir 15 avtokefal, ya’ni 
biri-biridan mustaqil bo‘lgan pravoslav cherkovlari bor. Bular Konstantinopol (Turkiya), 
Aleksandriya (Misr), Antioxiy (Suriya), Quddus, Rus, Kipr, Gruziya, Serbiya, Ruminiya, 
Bolgariya, Ellada, Albaniya, Polsha, CHexiya, Amerika avtokefal cherkovlaridir. 
Pravoslavieda ahloqiy ta’limotga ham alohida ahamiyat berilgan. YAqin kishilaringni 
sev, yomonlik qilma, yaxshilik qil, o‘ldirma, o‘g‘irlik qilma kabi pand-nasihatlar o‘ta 
talabchanlik bilan ta’kidalanadi.