O‘zbeкiston respubliкasi

26-§. Yasama so‘zning leksemalashuvi. Yasama so‘zlar lisoniy ham, sof nutqiy ham bo‘lishi mumkin. Misol sifatida quyidagi so‘zlarga murojaat qilamiz. Paxtakor, ishchi, kitobchi, aqlli, daftarchi, sharsimon, uysimon. Bu so‘zlarni ikki guruhga bo‘lamiz:

1. 
   paxtakor, ishchi, aqlli, sharsimon;
   
2. 
   kitobchi, daftarchi, uysimon.
   

Har ikkala guruh so‘zi ham yasama so‘z hisoblanadi. Biroq birinchisi qulayligi, odatlanilganligi, keng iste’molliligi bilan xarakterlansa, ikkinchi guruh unchalik qulay emasligi, kam iste’molliligi, favquloddaligi bilan ajralib turadi.
Demak, birinchi guruh ijtimoiy shartlanganlik xossasiga ega va shu boisdan yuqoridagi zikr etilgan belgilar ularning barchasi uchun umumiy. Ikkinchi guruh esa nutqiy hodisa ekanligi, endigina so‘z yasash qolipidan chiqqanligi bois, odatlanilmaganlik, favquloddalik kasb etgan.
Кo‘rinadiki, nutqiy yasama so‘zning ayrimi nutq bosqichidagina mavjud bo‘lsa, ba’zilari o‘zini chiqargan qolipdan uzoqlashib, bir butun holda lisoniy sathga «ko‘tarilib ketadi».
Hosilasining lison va nutqqa munosabati jihatidan so‘z yasash qolipi ham farqlanadi. Ularni unumsiz (tarixiy) va unumli (zamonaviy) so‘z yasash qolipi sifatida farqlash lozim.
Nutqiy yasama so‘zning lisoniy sathga ko‘tarilishi bir necha bosqichda kechadi. Uni nutqdan lisonga siljishi, lisoniylashishi darajasiga ko‘ra quyidagicha tartiblash mumkin:
1) ixtisoslashgan leksema;
2) soddalashgan leksema;
3) tublashgan leksema.