O‘zbeкiston respubliкasi

126-§. Qo‘shma gap tarkibiy qismlarining irreallikka munosabatiga ko‘ra tasnifi. Nutqdagi qo‘shma gaplar tarkibiy qismi kesimlari shakllarining erkinligi yoki o‘zaro mutanosibligi, bog‘liqligi jihatidan tasnif etilishi mumkin. Bu belgiga ko‘ra qo‘shma gap ikki turga ajratiladi. Katta guruhni [WP_m, WP_m] LSQ hosilalari tashkil etadi. Bunday gaplarda qo‘shma gap tarkibiy qismlari kesimlari rang–barang ko‘rinish va shaklda bo‘ladi. Chunonchi, xabar mayli+xabar mayli (Yozibdi, keladi yoki U keldi, biz yozamiz), xabar mayli + buyruq mayli (Yozibdi, boraylik), buyruq mayli + buyruq mayli (Boring, ko‘rishsin), buyruq mayli + xabar mayli (Кeling, boramiz). Bu bo‘linishda ikkinchi guruhni [WP_mWP_m], [WP_mWP_m] LSQ hosilalari – tobe va mutanosib tarkibli qo‘shma gaplar tashkil qiladi. Bu turdagi qo‘shma gaplarda tobe tarkib (odatda qo‘shma gapning birinchi gapi) kesimi nomustaqil kesim shaklida bo‘ladi. Bunda o‘ziga xos qonuniyat mavjud. Tobe gapning kesimi irreal (ya’ni kelasi zamondagi hali sodir bo‘lmagan, sodir bo‘ladigan) harakat holatini atab kelsa, ikkinchi gap kesimi ham shunday ma’noga ega bo‘ladi va odatda hozirgi – hozirgi-kelasi, kelasi zamon yoki buyruq mayli shakllarida bo‘ladi. Masalan: Кelsa, boradi.
Bu holatda qo‘shma gap tarkibiy qismlari kesimi o‘zaro muvofiqlashadi. Agar ikkinchi gap kesimi o‘tgan zamon shakllaridan birida bo‘lsa, kuchli ifodaviylik voqelanadi: Кelsa, ish bitdi! yoki So‘rab qolsa, tamom deyavering!
Bunda qo‘shma gap kesimlari o‘tgan zamon shakllarida kelganda, to‘siqsizlik (irreallik) ma’nosi voqelanadi: Кelsaydi, ko‘rardik yoki Ukam bo‘lsangiz edi, baxtiyor bo‘lardik.