O‘zbeкiston respubliкasi

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1. 
   Gapning akyual bo‘linishi haqida gapiring.
   
2. 
   Prosodik aktuallashtiruvchi vositalar qaysilar?
   
3. 
   Emfatik emotsional urg‘u haqida gapiring.
   
4. 
   Leksik va grammatik aktuallashtiruvchi vositalar haqida gapiring.
   
5. 
   Кommunikativ bo‘linmas gapni tavsiflang.
   

NUTQIY GAPNING EMOTSIONALLIKKA KO‘RA TURI


Tayanch tushunchalar


emotsionallik, his- hayajonli gap, his- hayajonsiz gap, emfatik urg‘u


107-§. Nutqiy gapning emotsionallikka ko‘ra tasnifi. Bunga ko‘ra gap ikkiga bo‘linadi:

1. 
   his- hayajonli gap;
   
2. 
   his- hayajonsiz gap.
   

Gap, ifoda maqsadidan qat’i nazar, his-hayajonli yoki his-hayajonsiz bo‘ladi. Qiyoslang: 1. Men keltiraman – ifoda maqsadiga ko‘ra darak gap, emotsionallikka ko‘ra his-hayajonsiz gap. 2. Men keltiraman! – ifoda maqsadiga ko‘ra darak gap, emotsionallikka ko‘ra his-hayajon gap.
His-hayajonli gapda, fikr bilan birgalikda, so‘zlovchining kuchli his-tuyg‘ulari ham namoyon bo‘ladi. Demak, darak, so‘roq, buyruq gapga maxsus ohang berilishi natijasida his-hayajonsiz gap his-hayajonli gaplarga aylanadi: 1. Futbol boshlandi! 2. Otam keldimi?! 3. Hayda! Darak gap, ko‘pincha, his-hayajonsiz, buyruq gaplar esa his-hayajonli bo‘ladi.
His-hayajonli gap his-hayajon darajasiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi:

1. 
   fikrni his-hayajon bilan ifodalovchi gap: Futbol boshlandi! Men keltiraman!
   
2. 
   so‘zlovchining emotsional tuyg‘usini ifodalovchi gap: Oh! To‘y muborak! Ura!
   

His-hayajon gapning o‘ziga xos fonetik, leksik va grammatik belgisi bor:

1. 
   maxsus ohangga egalik;
   
2. 
   gap tarkibida his-hayajon ifodalovchi so‘zlarning bo‘lishi: eh, oh, naqadar, qaniydi va hokazo;
   
3. 
   gap bo‘laklari tartibining o‘zgarishi: Oltin bu vodiylar, jon O‘zbekiston!;
   
4. 
   emfatik urg‘u olgan so‘zni takrorlash: Sizdan so‘radim, sizdan;
   
5. 
   his-hayajon gap ko‘pincha bir tarkibli bo‘ladi: Ura! Dunay! Dunay!