O‘zbeкiston respubliкasi

Terminologik leksika. Terminologik leksikani ikkiga ajratish mumkin:

1. 
   adabiy tilga mansub terminologik leksika;
   
2. 
   dialektal terminologik leksika.
   

Fan-texnika, qishloq xo‘jaligi, san’at va madaniyat sohalariga xos leksik birlik va so‘z birikmasi termin deyiladi. Maxsus leksika deganda ma’lum bir sohaga tegishli lug‘aviy birlik va ularga tenglashgan birikma tushuniladi. Bunday maxsus leksika terminologiya deb yuritiladi: lingvistik terminologiya, fizik terminologiya.
Terminlarning chegaralangan qo‘llanishga egaligi ularning boshqa soha vakillari uchun tushunarsiz bo‘lishi degani emas. Masalan, to‘g‘ri chiziq, gap, so‘z turkumi, tezlik atamalari ko‘pchilik uchun tushunarli, soha kishilaridan boshqalar nutqida kam iste’molli.
Terminlar, ko‘pincha, umumiste’mol leksikadan ma’lum bir ma’nolarining maxsuslashuvi asosida hosil bo‘ladi. Masalan, fojia, ega, ot, qo‘shish, ayirish leksemalari umumiste’mol birlik. Ammo ilmiy terminologiyada ham shunday leksema mavjud. Xo‘sh, ularni ko‘p sememali leksemaning ma’lum bir ma’nosida qo‘llanishi deyish kerakmi yoki alohidami? Agar atamalar alohida leksema deb qaraladigan bo‘lsa, ular umumiste’moldagi leksema bilan omonimik munosabatdami?
Ma’lumki, ko‘pgina omonim leksemalar aslida ko‘p ma’noli leksema ma’nosidan birining boshqalaridan uzilishi natijasida hosil bo‘ladi. Masalan, yoz («fasl»), yoz («tasvirlamoq») va yoz («yoymoq») leksemalari aslida bir polisemantik leksemaning turli ma’nolari asosida hosil bo‘lgan omonimik birliklar. Ularning etimologik ildizi bitta. Bunga Koshg‘ariy lug‘atidan olingan Yoy qish bila qarishti misrasini keltirish asosida amin bo‘lish mumkin. Xat yozmoq birikuvidagi (yozmoq) fe’lining asl etimologik ma’nosi «fikrni qog‘ozga yoymoq»dir.
Shunday ekan, terminlarga ham asl substansiyasidan uzilgan mustaqil leksema sifatida qarash lozim. Bunga terminga qo‘yiladigan bir ma’nolilik talabi ham asos bo‘ladi. Demak, termin va umumiste’mol leksema bir narsaning ikki qirrasi, bir leksemaning ikki ma’noda qo‘llanilishi emas.