O‘zbеkiston rеspublikаsi

С/r ^N1


K_B K_A
K M
0
L
C  W  L  r  K


B
A


L_B L_A
N
С/W


L - Mehnat

^C va
W
10.9-rasm. Izokosta


^C nuqtalarni tutashtiruvchi chiziq (1) tenglamani ifodalovchi izokostani
r

beradi. Izokostaning har bir nuqtasiga mos keluvchi resurslar sarfi kombinatsiyasining qiymati umumiy xarajat C ga teng. Masalan, A va B nuqtalar uchun quyidagi tenglikni yozish mumkin:
C  W  L_A  r  K_A  W  L_B  r  K_{B .}

Agar nuqta
0N₁ N ₂
uchburchak ichida yotsa, shu nuqtaga mos resurslar

kombinatsiyasini olganda, firma o‘z byudjetini to‘liq sarflamaydi. Masalan M nuqta uchun (1)-tenglama quyidagicha yoziladi:

W  L_M

• 
  r  K_M
  

^{ C} . (2)

1. 
   tenglama firmaning har bir umumiy xarajati uchun grafikda alohida izokosta
   

bilan ifodalanadi. Agar firmaning umumiy xarajatlari ikki variantda bo‘lsa, ya’ni ^C₁

va ^C₂
hamda
C₁  C₂
bo‘lsa, ushbu umumiy xarajatlar uchun izokostalar grafikda

quyidagicha joylashadi (10.10-rasm).
Firma byudjetining o‘sishi yoki resurslar narxining pasayishi izokostani o‘ngga siljitadi, byudjetning qisqarishi va resurslar narxining oshishi izokostani chapga

siljitadi.
K
0 _L
10.10-rasm. Izokostaning joylashuvi

(1)-tenglamani quyidagi ko‘rinishda yozamiz:
K  ^C  ^{ W }  L . (3)

r
 
^r  
(3)-tenglamadan kelib chiqadiki izokostaning burchak koeffitsienti quyidagiga

teng:
^K   ^W . (4)
L r

Izokostaning burchak koeffitsienti
_ ^W 
shuni ko‘rsatadiki, agar firma r

r
 
 

narxda
^W birlik kapital sotib olish uchun bir birlik mehnat sarfidan voz kechsa
r

(W so‘m iqtisod qiladi), ishlab chiqarishdagi umumiy xarajat qiymati o‘zgarmaydi. Masalan, agar ish haqi 200000 so‘m, kapitalga ijara haqi 50000 so‘m bo‘lsa

K _ W  200000 сум _{ 4}
yoki
K  4L.

L r  50000 сум
Demak, firma umumiy xarajatni o‘zgartirmasdan bir birlik mehnatni 4 birlik kapital bilan almashtirishi mumkin.
Endi firmaning umumiy xarajatlari cheklanganda maksimal mahsulot ihlab chiqarishga erishish masalasini grafik usulda echilishini ko‘rib chiqamiz.
K
K


L ^L
10.11-rasm. Ishlab chiqaruvchining muvozanat nuqtasi

Ishlab chiqaruvchi
^Q₃ miqdorda ishlab chiqara olmaydi, nimaga deganda

uning byudjeti
^Q3 miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun kerak bo‘lgan

resurslarni sotib olishga etmaydi.
^Q₁ ham maksimal ishlab chiqarish hajmi bo‘la

olmaydi, chunki bu holatda ishlab chiqaruvchi o‘z byudjetini to‘liq sarflamaydi, demak u ishlab chiqarishni oshirishi mumkin.
^Q₂ miqdordagi mahsulot berilgan byudjetda eng maksimal mahsulot ishlab

chiqarish hajmi hisoblanadi. E nuqtada ^Q₂
izokvanta bilan izokosta chizig‘i C

kesishadi va ushbu E nuqta ishlab chiqaruvchining muvozanat holatini ifodalaydi.

E nuqtada izokvanta ham, izokosta ham bir xil yotiqlikka ega ekanligidan va izokvantaning yotiqligi chekli texnologik almashtirish normasi bilan o‘lchanishi,

ya’ni :
MRTS   ^K
L
_ MP_L
MP_K
(5)

va izokostaning yotiqligi
K _{ } W
L r
ga tengligini hisobga olsak, muvozanat E nuqta

uchun quyidagi tenglik o‘rinli bo‘ladi:
MP_{L } W
(6)

MP_K
(6)-munosabatni quyidagicha yozamiz:
r
MP_{L } MP_K


(7)

W r
(7)- tenglik ishlab chiqaruvchining muvozanat holatini belgilovchi shart bo‘lib hisoblanadi.
Muvozanat shart (7) shuni ko‘rsatadiki, cheklangan xarajatda maksimal ishlab chiqarishga erishilganda ishlab chiqarish omillari uchun sarflangan har bir qo‘shimcha so‘m bir xil miqdordagi qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlaydi.
Agar ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshsa, masalan ishchi kuchi narxi oshsa firma, bunday o‘zgarishga ishlab chiqarish jarayonida ishchi kuchini kapital bilan almashtirish bilan javob beradi.
Bunday holat quyidagi grafikda keltirilagan (10.12-rasm).
K

_K2 E_2
K1 E₁
Q′