|
Бинолар ва уларга қўйилган асосий талаблар
Бино ва иншоотлар ҳақида тушунча
Қурилиш амалиётида ―бино ҳамда ―иншоот тушунчаси мавжуд. Жамиятнинг моддий ҳамда маънавий эҳтиёжларини қондириш учун кишилар томонидан бунёд этилган ҳамма қурилмалар иншоот дейилади.
Кишиларнинг бирон бир иш фаолиятига мўлжалланган ва мослаштирилган, ички фазога – бўшлиққа эга бўлган ер усти иншоотлари бино деб аталади.
Амалий иш фаолиятида фойдаланиладиган; биноларга алоқаси бўлмаган иншоотлар инженерлик иншоотлари деб аталади. Бундай иншоотлар тўғонлар, кўприклар, телевизион минора, тунеллар, метро тўхташ жойлари, дудбуронлар, сув ва дон маҳсулотлари сақланадиган катта идишлар ва ҳоказолар, фақат техник вазифаларни бажаришга мўлжалланган бўлади.Биноларнинг ички бўлимини алоҳида хоналарга ажратиш мумкин уй-жой хонаси, ошхона, синфлар, хизмат хонаси, цех ва ҳоказолар. Бир хил баландлик даражасида жойлашган хоналар қаватларни ташкил қилади.
Ўз навбатида қаватлараро ёпмалар бинони баландлиги бўйича қаватларга ажратиб туради. Ҳар қандай бинони бир-бири билан боғлиқ бўлган қисм ва элементларга, яъни бир-бирини тўлдириб турувчи ва аниқлаб берувчи учта гуруҳга ажратиш мумкин:
- ҳажмий режалаштириш элементлари, яъни бино ҳажмининг йирик қисмлари қават, алоҳида хоналар ва ҳоказолар;
- конструктив элементлар, яъни бино тузилишини аниқлаб берувчи қисмлари пойдеворлар, деворлар, қаватлараро ёпмалар, том ва ҳоказолар;
- қурилиш буюмлари, яъни конструктив элементни ташкил этувчи нисбатан кичик қисмлар ғишт, бетон, ойна, пўлат арматура ва ҳокозолар.
Биноларга қўйилган асосий талаблар.
Биноларнинг классификацияси туркумлари.
Ҳар қандай бино қуйидаги асосий талабларга жавоб бериши керак:
- вазифасига мувофиқлиги, яъни бино қайси жараёнга мақсадга мўлжалланган бўлса, у шу жараён талабига тўлиқ жавоб бериши керак яшаш учун қулай, дам олишга мослаштирилган, меҳнат қилишга қулай ва ҳоказо;
- техник томондан мувофиқлиги, яъни бино кишиларни ташқи таъсирлардан паст ёки юқори температура, ёғингарчилик, шамол ва бошқалардан тўла асраши, мустаҳкам ва устивор бўлиши, эксплуатация сифатларини узоқ йил давомида сақлаши лозим;
- бино кўриниши меъморчилик ва бадиийлик талабларига мос ҳолда танланиш, унинг ташқи экстерер ва ички интерер кўриниши чиройли, шинам, атроф-муҳит билан уйғунлашган бўлиши керак;
- иқтисодий жиҳатдан қулайлиги, яъни бино ва иншоот қурилишида меҳнат сарфини камайтириш, қурилиш материаллари ҳамда вақтни тежаш кўзда тутилади.
Бинолар вазифасига кўра икки гуруҳга: асосий ва ёрдамчи вазифаларга мўлжалланган биноларга бўлинади. Масалан, мактаб биносининг асосий вазифаси ўқувчиларни ўқитишга мўлжалланган, шунинг учун ҳам бу бино асосан ўқитиш хоналаридан ўқув синфи, лабораториялар ва ҳоказолардан иборат бўлиши керак. Аммо бу бинода ёрдамчи вазифага мўлжалланган хоналар, яъни овқатланиш хонаси оммавий тадбирлар учун мўлжалланган хоналар, мактаб ўқитувчилари ва бошлиқлари хоналари ҳам мавжуд бўлиши керак.
Бинода асосий ва ёрдамчи вазифага мўлжалланган хоналарни бир-бири билан туташтирувчи, кишилар ҳаракатини таъминлайдиган жойлар ҳам бўлади. Бу жойлар коммуникация хоналари деб аталади.
Буларга коридорлар йўлаклар, зиналар, даҳлизлар ва бошқалар киради.Бинодаги хоналарнинг ҳаммасида мўлжалланган вазифани бажариш учун оптимал, яъни муҳит яратилган бўлиши керак. Муҳит деганда жуда кўп омиллар, яъни хоналарнинг шинамлиги, асбоб-ускуналарнинг қулай жойлашганлиги, ҳаво муҳити ҳолати температура ва намлик, хонадаги ҳаво алмашиниши; товуш режими эшитишни таъминлаш ва шовқиндан ҳимоя қилиш; ёруғлик режими; кишиларни эвакуация қилиш чоғида ҳаракат қулайлиги ва хавсизлигини таъминлаш кабилар тушунилади. Бинони лойиҳалашда буларнинг ҳаммасини эътиборга олиш лозим.
Бу талаблар биноларнинг ҳар бир тури ва унинг хоналари учун ―Қурилиш нормалари ва қоидалари ҚМҚ асосида амалга оширилади. Бинонинг техник мувофиқлиги бутун бинога ёки унинг айрим элементларига таъсир этаётган ҳамма ташқи кучлар бўйича конструкциялар-ини ҳисоблаш орқали аниқланади. Бу таъсирлар ташқи куч ёки муҳит таъсири кўринишида бўлиши мумкин. Ташқи кучларга бино элементлари қисмларининг хусусий оғирлиги доимий юклар, ускуналар, кишилар, қор оғирлиги, шамолнинг таъсир кучи муваққат юклар, ер қимирлаши ва окимларнинг тасодифий бузилиши аварияси натижасидаги таъсирлар ва бошқалар киради. Муҳит таъсирига эса температуранинг таъсири конструкция чизиқли ўлчамларининг ўзгаришига олиб келади, атмосфера ва тупроқ намлиги таъсири конструкция материали хусусиятларининг ўзгаришига олиб келади, ҳаво оқими йўналишининг таъсири хона ичидаги микро иқлимнинг ўзгаришига олиб келади; қуёш нури энергиясининг таъсири конструкция материал физик-техник хусусиятларининг ўзгаришига олиб келади, ҳаво таркибидаги агрессив кимёвий бирикмалар таъсири конструкцияларнинг емирилишига ва бузилишига олиб келади, биологик таъсир микроорганизмлар ва қурт-қумурсқалар конструкцияни емиради, бино ичидаги ёки ташқарисидаги шовқин таъсиридан хонанинг нормал акустик режимини бузилиши киради.Юқорида келтирилган таъсирларни ҳисобга олган ҳолда бинолар мустаҳкамлик, устиворлик ва пишиқлик узоқ вақт бузилмаслик талабларини қондириши керак.Бино мустаҳкамлиги деганда унинг ташқи кучлар таъсиридан узоқ вақт бузилмасдан ҳамда ортиқча деформацияга учрамасдан ўз вазифасини бажариб туриши тушунилади.Бинонинг ташқи таъсирлардан ўз мувозанатини сақлаб туриши, бинонинг устиворлиги турғунлиги деб аталади.Қурилиш нормалари ва қоидаларига ҚМҚ кўра бинолар узоқ вақт ўз вазифасини адо этиши бўйича IV даражага бўлинади:
Do'stlaringiz bilan baham: |
