O‘zbekiston respublikasi turizm va sport vazirligi jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy 
(783-850)
.
Jahon ilm-
ma’rifatining buyuk namoyondasi Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy 

---

70 
taxminan 783-yilda Xorazmda dunyoga kelib, 847-850-yillar oralig‘ida 
Bag‘dodda vafot etgan.
Xorazmiy ilmiy merosi bilan bilish nazariyasiga o‘zining ulkan 
hissasini qo‘shgan. «Al kitob al muxtasarfi hisob aljabr va muqobala» 
asarida («Aljabr va al hisobi haqida qisqacha kitob») sonli kvadrat va 
chiziqli tenglamalar, ularni еchish yo‘llarini bayon etgan. Risola uch 
qismdan iborat bo‘lib, birinchisi – algebraik qism, uning oxirida savdo 
muomalasiga oid kichik bir bo‘lim keltirilgan. Ikkinchisi – geometrik qism 
algebraik usul qo‘llab o‘lchashlar haqida, uchinchi qism – vasiyatlar haqida 
bo‘lib, muallif uni «Vasiyatlar kitobi» deb nomlagan va ta’lim-tarbiya 
masalalariga bag‘ishlagan.
Xorazmiy bilim olishda talabaning shaxsiy kuzatishlariga va olgan 
bilimlaridan foydalanishiga katta e’tibor bergan. Bunda ilm izlovchilarning 
ilmiy manbalarni to‘plash, ularni ifodalash va kuzatilganlarni tushuntira 
olish malaka va ko‘nikmalarini hosil qilishiga katta baho bergan. Xorazmiy 
bilim berishning ko‘rgazmali tajriba usullari, savol-javob, malaka va 
ko‘nikmalarni shakllantirish, bilimlarni sinash usullaridan foydalangan.
Xorazmiy bilishni sezgidan mantiqiy tasavvur orqali farq qilish haqida 
fikr bayon etgan: sezgi orqali bilish bu qisman bilish bo‘lsa, «mantiqiy» 
bayon, bilish esa haqiqiy, bilishning muhim tomonini namoyon etadi. 
Xorazmiy bilish nazariyasiga muhim hissa qo‘shgan. U birinchilardan 
bo‘lib, sinov-kuzatish va sinov usullariga asos solgan, samoviy jismlarning 
harakatini aks ettiruvchi jadval asosida, matematik masalalarni algoritm 
usulida еchishni ishlab chiqqan. U matematik g‘oyalar asosida odamlarning 
hayotiy zaruriyati yotishini, ilmiy kashfiyotlar odamlarning amaliy talablari 
natijasida yuzaga kelishini asoslagan.