O’zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti

K _A = abc

V triggeri uchun: J _B = bc

K _B = a

S triggeri uchun: J _C = a abc = a bc

K_C = bc ac = c(b a)

Tuzilmaviy sxema 4.6-rasmda keltirilgan.

4.6-rasm. Hisoblagichning tuzilmaviy sxemasi

5. Xotirali blok

Hotira bloki kod o’zgartirgich bilan multipleksor (demultipleksor) o’rtasida joylashadi. U demultipleksordan keluvchi signallarni bir oz vaqtga ushlab qolish va keyin esa ularni bir

vaqtda o’zgartirgich kirishiga uzatish uchun mo’ljallangan.

Hotira elementlari (HE) sifatida triggerlar qo’llaniladi. Trigger 1 va 0 orqali

belgilanadigan ikkita barqaror holatga ega qurilmani tashkil etadi. U ikkilik son tizimidagi axborotlarni qayta ishlash uchun qulay hisoblanadi.

Triggerning ikki barqaror holati kirish signallarining mantiqiy 0 yoki 1 qiymatlariga mos keladi.

Triggerga yozilgan axborot, trigger o’zining holati o’zgartirmagunicha saqlanib qoladi. Axborot o’zgarishi trigger holatini bir barqaror holatdan boshqasiga kirish signallari

yordasida amalga oshiriladi.

RS – 1 va 0 orqali belgilanadigan ikki holatga ega, ikki kirish S (set-

o’rnatish) va R (reset – nolga tushirish) va ikki chiqishga Q va Q ega. S kirishidagi mantiqiy

signal 1 triggerni 1 holatiga o’zgartiradi (uni ishga tushiradi), R kirishidagi mantiqiy signal 1

– 0 holatiga tushiradi (uni ishdan to’xtatadi). HEni to’g’ridan-to’g’ri deb nomlangan Q chiqishini 1 holatida joylashishi, mantiqiy 1 signalini beradi, Q inversiyali deb nomlangan

chiqishida mantiqiy 0 hosil bo’ladi. Agar HE, 0 holatida bo’lsa inversiyali Q chiqishida mantiqiy 1 signali paydo bo’ladi.

S=R=1 kirish signalining kombinasiyasi taqiqlangan bo’ladi, chunki ushbu holatda chiqish holati noaniq hisoblanadi. RS triggerning ishlash tartibi quyidagi jadval yordamida tushuncha olinadi.

RS sinxron triggeri – ushbu trigger qo’shimcha S kirishga ega bo’lib, u sinxronlash (taktli) impulsi uchun mo’ljallangan. Agar kirishda S=0 bo’lsa, S va R kirishlardagi signallar triggerning holatiga ta’sir ko’rsatmaydi. S=1 bo’lganda trigger holati 4.8-jadvalga binoan aniqlanadi.

Hotira blokidagi triggerlar soni (hotira elementlari) demultipleksor chiqishlari soni bo’yicha aniqlanadi, ya’ni ular 8ga teng. Hotira bloki 2ta HE kaskadidan tashkil topishi mumkin: birinchi kaskad asinxron RS – triggerlarda (S kirishi bo’lmagan) va ular demultiplesor orqali aloqa liniyasidan kirib keluvchi ketma-ket kodli signallarni (elementlar) hotiraga olishi uchun xizmat qiladi.

								5.1-jadval
					t vaqti			(t+1) vaqti
			Avvalgi			Yozib		Taktli impulslar
			axborot			olinadigan		uzatilishidan
						axborot		keyingi holat
		Chiqishlar				Kirishlar		Chiqishlar
		Q				R	S	Q
				Q						Q
		0	1			0	0	0	1
		0	1			0	1	1	0			4.7-rasm.
		0	1			1	0	0	1			RS- triggerning
		0	1			1	1	*	*			shartli belgisi
		1	0			0	0	1	0

1	0	0	1	1	0
1	0	1	0	0	1
1	0	1	1	*	*

4.8-rasm. Hotira blokining tuzilmaviy sxemasi

Birinchi kaskadning Q asinxron triggerlar chiqishi ikkinchi kaskadagi S sinxron kirishlari bilan bog’lanadi. Aloqa liniyasi va demultipleksor orqali kodli kombinasiyaning ohirgi impulsini ikkinchi kaskaddagi HE kirib kelishi (hozirgi holatda DMS shinasining - A₁

A_{2 3} adresli to’plamlarining 7-impulslariga mos holat bo’ladi) birinchi kaskadning HEdagi

Q chiqishlar qiymati sinxroimpulsi bo’yicha qabul qilinadi, ya’ni aloqa liniyasi orqali impulsli kodli kombinasiyani faktik qiymatini kirib kelishi. Shu bilan, impulsli kod o’zgartirgichi kirishlariga paralel (bir vaqtda) uzatish ta’minlanadi. Keyingi kodli kombinasiyani qabul qilish uchun ikkala kaskadlardagi HEini 0 boshlang’ich holatiga o’rnatish, sakkizinchi taktdagi hisoblagichdan 000ni YoKI-INKOR sxemalari orqali sxemani keyingi taktli ishini ta’minlaydi.

6. Nazoratlash sxemasi

Maxsus kombinasion sxemalarni (shifrator, summator, kod aylantirigich va xakazo) ishlab chiqishda jarayonida hatoliklarga yo’l qo’yilishi mumkin, bu albatta keyinchalik avvaldan buzilgan axborotlarni uztish olib keladi. Raqamli qurilmalarni loyihalashtirish jarayonida bunday kamchiliklarni oldini olish uchun nazoratlash sxemasi qo’llaniladi. Ushbu sxemaning vazifasi hatolikka uchragan signalni tanib olib tasvirlashdir. Nazoratlash sxemasi chiqishiga chiroqcha ulanadi, agar signal halaqitsiz bo’lsa, chiroqcha yonadi, agar halaqitli bo’lsa chiroqcha yonmaydi. Nazoratlash sxemasini shartli belgisi quyidagi rasmda keltirilgan.

Nazoratlash sxemasi kirishiga kod aylantirgich kombinasiyasi signal buzilganisiz uzatilganida, uning chiqishida 1 raqami paydo bo’ladi. Nazoratlash sxemasi kirishlari kod aylantirigich chiqishidagi razryadlar soniga teng bo’ladi.

				N			N10						Х1				Х2			Х3			Х4					Х5			Х6			Х7			Х8			Х9			Х10					У
			1				1310			0						1				1		0						1			1		0			0				1		0						1
				2			1510				0						1			1			1					1		0				1			1			1			1					1
			3				1810						1		0				0				1			0					1		0			0				1		0						1
				4			1910						1		0				0				1					1		0				1			1		0			0						1
			5				2010					1			0					1		0				0					1		0				1		0			0							1
			6				2510						1			1			0			0						1		0			0				1			1		0						1
			7				2810					1				1				1		0				0				0			0			0				1				1					1