|
Kovukning rivojlanishi kuyidagicha buladi: siydik va tanosil organlarni vujudga keltiruvchi boshlangich naychalar Volьf va Myuller kanalchalari, birlamchi ichak nayining (trubkasining) pastki kismidagi kengaygan joyi –cloaka- ga ochiladi. Keyinchalik kundalang devor bilan –cloaka- oldinma-keyin joylashgan ikki kismga bulinadi. Orkadagisi xisobidan tugri ichak rivojlanadi. Oldingi bushlikning ustki kismi, kovukka, pastki kismi esa siydik tanosil bushligiga aylanadi. Embrionning siydik xaltasi dastlab bir xil kenglikdagi naycha shaklida bulsa, xam keyinchalik uch kismga ajralib koladi. Uning ustki kismi embrionning siydik yuli (urachus) deb atalib, yukorida kindik bilan tutashgan buladi. Unda embrion organizmidagi siydik ona organizmiga utib turadi. Bola tugilgandan sung keraksiz bulib kolgan bu yul oddiygina boylamga aylanib koladi: urta kismi ona kornidagi xayotning ikkinchi oyidan boshlab kengayadi va kovukka aylanadi. Pastki kismi esa siydik tanosil bushligining oldingi kismi bilan kushilib, siydik chikarish yuli (uretraga) aylanadi. SHuning uchun kovuk dastlab anchagina yukorida turadi va keyinchalik pastga, chanok ichiga tushadi. Siydik a’zolarining tizimining rivojlanish davrida kuyidagi yetishmovchiliklar, oshikchaliklar va notugri (gayritabiiy) tuzilishlarni kurish mumkin.
Ba’zan rosmana ikki buyrakdan tashkari uchinchi buyrak xam paydo bulib koladi. Bu kushimcha buyrak ikkita doimiy buyraklardan birining tagida yoki ikki buyrak urtasida, umurtkalar tanasining oldida joylashgan buladi, ba’zan esa ikki buyrak urniga bitta katta buyrak xosil bulishi xam mumkin. Odatda doimiy buyraklar anchagina pastda (chanok soxasida) paydo bulib, sung uzining doimiy joylariga utadi. Ba’zan shakllanib bulgan buyrak uz joyiga kutarilmay, pastda kolishi mumkin (distopiya). Agarda ikkila buyrak xam pastda joylashgan bulsa, aksari ularning pastki uchlari bir-biri bilan kushilib koladi. Bunday kushilib taka shaklini eslatgani uchun «takasimon» buyrak deb ataladi. Bulardan tashkari yana juda xam kup buyrakning anomaliyalari uchraydi. Buyraklar embrionda juda erta ish faoliyatini boshlaydi. Ona kornida xomilada buyraklarning siydik ajratish funktsiyasini yuldosh orkali boshkariladi. Yangi tugilgan chakalok bolalarda buyraklar embrional tuzilishini saklaydi. Ular kengrok, kattalarga nisbatan va dumolokrok formaga egadir. Buyraklar bolalarda aloxida kismlardan iboratdir. CHapdagi buyrak ungdagidan kattarok. Ung buyrak chap buyrakka nisbatan pastrok joylashgan. Urtacha buyraklarning ogirligi 12 gramm. Xayot jarayonida ular uzayadilar va aloxida kismlardan tuzilishi utib ketadi. Bir yoshning oxirida buyraklarning ogirligi 36 –37 gr, 5-yoshda – 55-56 gr, 15-yoshda – 115-120 gr.
CHakaloklarda va kukrak yoshidagi bolalarda buyrakning pustlok kismi yaxshi rivojlanmagan, kalinligi 2 mm ni tashkil kiladi (kattalarda 8 mm ni tashkil) kiladi. magiz kismi esa 8 mm (kattalarda 16). CHakalok bolalarda buyrakning tashki naychalari yaxshi rivojlanmagan, Genle kovuzloklari esa kaltadir. Bu kovuzloklarning yukori kismi pustlok kismga kiradi. Naychalarning kutariluvchi kismi kalta va ingichkadir. Buyrak naychalarining diametri kattalardan ikki marotaba kichikdir. Bolalarning 6-oyida venalar yakkol namoyon bula boshlaydi, ayniksa bu kismlararo va pustlok, magizaro venalardir. 4 yoshlik bolalardan buyrakning ichidagi vena kon aylanishi kattalardan fark kilmaydi.
Buyrak oldi biriktiruvchi tukimalar chakalok bolalarda yaxshi rivojlanmagan. Kattalarga nisbatan, ayniksa kapsula ostida, kon tomirlar yakinida. SHuning uchun kapsula yengil ajraladi. Buyrakning jomlari va siydik yuli (mochetochnik) chakalok va kukrak yoshdagi bolalarda kattarok. Siydik yullarining kurinishi burmali, pastga tomon kichrayib boradi. Siydik yulida mushak kavati yaxshi rivojlanmagan, tarakkiyot jarayonida buyrak jomlari kichrayadi, siydik yuli esa tugrilanib boradi. 8 yoshli bolalarda buyrak, jomlari va siydik yullari munosabatlar kattalarnikidek buladi. Siydik yulining uzunligi yoshga karab uzunlashib boradi. CHapdagi siydik yuli ungdagi siydik yuliga nisbatan uzunrok. CHakaloklarda buyrakning yogli tukimasi umuman yukdir, 3-5 yoshdan boshlab xosil buladi, usmirlik davrida yog tukimasining xosil bulishi jadallashadi.
Buyraklar korin bushligining orka devorida, umurtka pogonasining ikki tomonda, ikkita oxirgi kukrak umurtkalari va uchta bel umurtkalari soxasiga joylashgan. Buyrakning joyi yoshga karab birmuncha uzgaradi. Bundan tashkari buyrakning joylashishi konstitutsiyasi va jinsiga boglik. CHakalok bolalarda va kukrak yoshidagi bolalarda umurtka pogonasi kiskarokdir, buyraklar esa yirikrok va pastrokda joylashgan buladi. Buyrak organizmda ikki xil vazifani bajaradi: bu organizmda moddalar almashinuvida xosil bulgan oxirgi maxsulotlarni chikaradi va organizmni ichki muxitining doimiyligini saklaydi. Siydik xosil bulishida asosiy jarayon koptokchalardagi-filьtratsiya,naychalardagi-kayta surilish va sekretsiyalar iborat buladi.
Siydik xosil bulishi jarayonida filьtratsiya, reabsorbtsiya,sekretsiya protsesslari, buyrakni funktsional birligi - nefronda vujudga keladi. Filьtratsiya jarayoni yarim utkazuvchi buyrak koptokchalarida sodir buladi. Filьtratsiya natijasida birlamchi siydik xosil buladi. Birlamchi siydik kimyoviy tarkibi bilan kon zardobiga yakin buladi, fakatgina oksilni juda kam uzida tutadi. Birlamchi siydik, bosim farki xisobiga vujudga keladi, ya’ni bu effektiv filьtratsion bosim (R ef) bulib, kopcha kapillyarlaridagi konning gidrostatik bosimi (R) bir tomondan, boshka tomondan kon zardobidagi onkotik bosim bilan koptokcha kapsulasidagi gidrostatik bosim yigindisiga teng:
Do'stlaringiz bilan baham: |
