O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi

Zaharlarni aniqlash usullari. 
Oldindan taxminiy tekshiruv va analitik "skrining" usullari. 
Biologik obyektdan noaniq zaharli moddani aniqlash uzoq vaqt talab qiladi. Ammo zaharlanganda 
insonga tez tibbiy yordam ko‘rsatish uchun tahlilni tezda bajarish zarur. Jinoyatni sodir bo‘lish 
belgilari, biologik suyuqliklarning rn muhiti, rangi, hidi va boshqa tashqi belgilarga asoslanib 
tahlilni tezlatish mumkin. Ayniqsa, taxminiy tekshirish usullari tahlilni tezlatishda va tahlil rejasini 
tuzishda katta ahamiyatga ega. 
Zaharli moddalarga kimyoviy-toksikologik tekshirish olib borish qo‘llanmalarda tashqi 
belgilariga asoslanib (oq fosfor, kislotalar, ishqorlar, sianidlar, margimush (As) taxminiy tekshiruv 
usullari berilgan. 

---

55 
Ba'zi taxminiy tekshiruv usullari yuqori sezgirlikka ega bo‘lsa ham spetsifik emas. Ayrim 
hollarda yuqori sezgirligi tufayli reaktsiyalar terapevtik dozadagi moddalarni ham obyektda 
aniqlanishiga imkon beradi. Taxminiy tekshiruv natijasiga qo‘shimcha tahlillar o‘tkazib modda 
chinligiga ishonch hosil qilish mumkin. 
Masalan: barbituratlar bilan zaharlanishni taxminiy tekshirish uchun tekshiriluvchi peshobga 
kobalt atsetati eritmasini ammiak yoki litiy ishqori sharoitida qo‘shib ekstraktsiyalab aniqlash 
mumkin. Fenotiazin hosilalari esa peshobga temir xloridining sulfat kislotali eritmasi qo‘shilsa och-
qizil rang hosil qiladi. 
Yupqa qavatli xromatografik "skrining" asosida moddalarni G.M.Radionova taklif etgan usuli 
ham taxminiy va aniq tahlil usullariga kiradi. Bu usul asosida 49 dori modda turli sistema va 
sorbentlar asosida bir-biridan ajratib farqlanishi mumkin. Bu usul bolalar zaharlanishi kasalliklarini 
aniqlashda ham qo‘llanilishi mumkin. 
V.A.Kartoshov 83 ta azot saqlovchi organik zaharli birikmalarni yupqa qavatli xromatografik 
"skrining" usulida, 5 ta standart moddalar asosida bir-biridan ajratish va farqlashni taklif etgan. 
Kafedramiz xodimlari yaratgan yupqa qatlam xromatografik "skrining" usuli asosida 
fosfororganik birikmalarni aniqlash va bir-biridan farqlash mumkin. Bu usullarning har biri ham 
asosiy tekshiruvlar uchun yo‘llanma bo‘la oladi.