O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi

6-LABORATORIYA MASHG`ULOTI 
Kannabinoidlar. Ularni tamaki qoldiqlari, o‘simlik qismlari va narkomanlardan olingan 
ob’ektlardan aniqlash. 
 
Laboratoriya mashg‘ulotining rejasi
: 
1.
Kannabinoidlarni tamaki qoldiqlari, o‘simlik qismlari va narkomanlardan olingan 
ob’ektlardan aniqlash usullari bilan tanishtirish 
2.
Nasha mahsulotlari tarkibini aniqlash maqsadida qaysi moddalarni aniqlashni bilish. 
3.
Kannabinoidlar guruhi moddalarini aniqlashni o‘rganish. 
Mashg’ulot maqsadi:
Nasha, gashish, marihuana haqidagi ma’lumotlar, kannabinoidlarni 
ajratib olish va tahlil usullari bilan talabalarni tanishtirish. 
Laboratoriya mashg’ulotini bajarish davrida kutilayotgan natijalar:
Tahlil natijasiga qarab 
quyidagicha belgilanishi mumkin: kannabinoidlarni o`ziga xos reaktsiyalariga qarab xulosa 
qiladilar 
 
Laboratoriya mashg`ulotlarini o`tkazish uchun zarur asbob-uskunalar:
probirkalar, 
ajratgich voronkalar, reaktivlar, o’lchov kolbalari, tarozilar, pipetkalar, mikroskop, buyum 
oynachasi, chinni kosachalar, botiq chuqurchali buyum oynachasi, kolonka, xromatografik 
plastinka, UB-SF, yorituvchi reagentlar, ko‘rgazmali materiallarlar.
Laboratoriya jihozlari :
Maxsus laboratoriya vositalari bilan jixozlangan xona 
I-kimyoviy usullarda tahlili 
1. Dyukenua-Levin testi: 
0,2 g tekshiriluvchi namunadan olib, probirkaga solinadi va ustiga 
2 ml Dyukenua-Levin reaktividan* quyiladi. Aralashma 1 daqiqa davomida chayqatiladi, so‘ngra 
2 ml konsentrlangan xlorid kislotasidan qo‘shilib, probirkadagi aralashma yana chayqatiladi. 10 
daqiqadan so‘ng prbirkaga 2 ml xloroform qo‘shiladi. CHayqatilganda pastki xloroformli qatlam 
binafsha rangga o‘tadi. Usul sezgirligi 1 mkg. 
Dyukenua-Levin reaktivi*
– 20 ml 95 %i etanolda 5 tomchi atsetaldigid va 0,4 g vanilin eritiladi.
2. Pauli reaktivi bilan reaksiyasi:
Nashadan olingan spirtli ekstrakt filtr qog‘oziga nuqta 
holida shimdiriladi, quritilgach yangi tayyorlangan Pauli reaktivi* purkaladi. Kannabinoidlar 
bo‘lsa avval qizil pushti, so‘ng ko‘kish va oxirida to‘q-pushti rang hosil bo‘ladi. Usul sezgirligi 1 
mkg.
Pauli reaktivi*
- 0,05% diazotirlangan sulfanil kislotasining 10% karbonat natriy eritmasidagi 
yangi tayyorlangan aralashmasidan iborat. 
3. Buke reaktivi bilan reaksiyasi: 
1,0 g tekshiriluvchi namunani uch qayta 5 ml dan 
etilatsetat bilan ekstraksiyalanadi, so‘ngra ekstraktlar birlashtirilib, filtrlanadi. Rangli moddalarni 
yo‘qotish uchun ozroq faollangan ko‘mir qo‘shib chayqatiladi va farfor idishda porlatiladi. 
Qoldiq 1 ml atsetonda eritilib ustiga 0,5 ml yangi tayyorlangan Buke reaktivi* qo‘shiladi. 
Kannabinoidlar bo‘lgan holda qizil-qo‘ng‘ir rang hosil bo‘ladi. Usulning sezgirligi 1mkg. 
Buke reaktivi*
- 2 qism konsentrlangan sulfat kislotasini, 3 qism 95% spirtdagi 
aralashmasi. 
4. Mustahkam ko‘ki(prochnim sinim) B yoki BB bilan reaksiyasi. 
Tarkiblar: A reaktiv – 
Mustahkam ko‘ki(prochniy siniy) B yoki BB ning suvsiz natriy sulfat bilan 1:100 nisbatdagi 
aralashmasi, №1 eritma – petroleyniy efiri yoki xloroform, №2 eritma – 10% natriy karbonat 
eritmasi yoki 0,1 M natriy ishqorining eritmasi Reaksiyani quyidagi 3 variantda amalga oshirish 
mumkin. 

---

120 
Reaksiyani bajarish jarayoni. 
Ikkita filtr qog‘oz olinib, ularni to‘rtga buklanadi va ularni 
voronka shaklida ochiladi. Vornka markaziga tekshiriluvchi o‘simlik qoldig‘ini maydalab 
joylashtiriladi va 2–5 tomchi №1 eritmadan tomiziladi, pastki filtrga erituvchini tomchilab 
o‘tishiga sharoit yaratiladi. Erituvchini yo‘qotilgandan so‘ng, pastki filtrga oz miqdorda A 
reaktivdan va 2 tomchi №2 eritmadan tomiziladi. Alvon–qizil rang kuzatiladi.
II-fizik kimyoviy usullarda tahlili 
1. Qog‘oz xromatografik usuli: 
buning uchun “S” markali xromatografik qog‘ozdan 3x30 
sm o‘lchamida lenta kesib olinadi. Xromatografik faza sifatida yangi haydab olingan 
dimetilformamid va siklogeksanning 1:5 nisbatdagi aralashmasi ajratgich voronkasida 3 daqiqa 
chayqatib aralashtiriladi. Fazalar tinitib, ajralgach ostki siklogeksan bilan to‘yingach 
dimetilformamid qismi xromatografik qog‘ozga shimdirib quritish uchun foydalaniladi. Ustki 
dimetilformamid bilan to‘yingach siklogesan qismi esa qo‘zg‘aluvchi faza (sistema) sifatida 
foydalaniladi.
YUqoridagi usulda tayyorlangan xromatografik qog‘oz start chizig‘iga tekshiriluvchi 
namuna va guvoh eritmalari tomizilib xromatografik qog‘ozda qo‘zg‘aluvchi faza lenta bo‘ylab 
pastdan - yuqoriga 250 mm masofaga borguncha kamerada saqlanadi, so‘ngra xromatografik 
qog‘ozni olib 60
0
S haroratda quritiladi hamda Pauli reaktivi yoki mustahkam ko‘ki B eritmasi 
bilan purkaladi. Kannabinoidlar Rf qiymati bo‘yicha aniqlanadi.