O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi

 

---

12 
 
 
Omnapon
Omnopon – tarkibi opiy tarkibidagi alkaloidlarni gidroxlorid tuzlari aralashmasidan iborat. 
Uning tarkibi 50% morfin va 32-35% boshqa alkaloidlardan iborat bo‘lib, qizg‘ish-sariq rangli 
kukun. U suvda (1:15), etil spirtida (1:50) eriydi. Suvli eritmasini chayqatilsa kuchli ko‘piradi. 
Omnapon tibbiyot maqsadlari uchun kukun va ampulalar holida ishlab chiqariladi. Ampuladagi 1 
% eritmasi 6,7 mg morfin, 2,7 mg narkotin, 0,72 mg kodein, 0,36 mg papaverin va 0,05 mg 
tebain saqlaydi.
Kimyo toksikologik tahlil natijasida biologik ob’ektda morfin, kodein va narkotinlar borligi 
aniqlansa omnapon bilan zaharlangan degan xulosaga kelinadi. Omnapon tarkibida mekon 
kislotasi va mekonin bo‘lmaydi. 
Morfin 
Morfin - opiyning asosiy alkaloidi. Uni 1806 yilda ko‘knori 
mevasidan ajratib olingan. Kimyoviy tuzilishi esa 1925 yilda 
aniqlangan. Hozir morfinni sintezlab olish usuli ham ma’lum, lekin 
ko‘knoridan olinadigan opiy hamon morfinning asosiy xom ashyosi 
bo‘lib qolmoqda. 
Bu alkaloidni uxlatuvchi ta’sirga ega ekanligi sababli “uyqu 
xudosi” (Morfeya) nomi bilan bog‘lab “morfin” deb ataganlar. 
Asos holidagi morfin mayda romb shaklidagi kristall kukundan iborat, uning suyuqlanish 
harorati 253-2540С. Morfin asosi sovuq suvda (1 : 5000), qaynoq suvda (1:500), efirda 
(1:10600), benzolda (1 : 1600), xloroformda esa, (1 : 1500) yomon eriydi. Sovuq spirta 
(1:250), qaynoq suvda (1 : 30) bir oz yaxshi eriydi. Morfinning suvli eritmasi ishqoriy xossaga 
ega, u kislotalar bilan oson eruvchi tuzlarni hosil qiladi. Ishqor eritmalarida ham morfin yaxshi 
eriydi, bunda morfolyat moddasi hosil bo‘ladi: 
HO
O
N
HO
CH
3
NaO
O
N
HO
CH
3
-H
2
O
NaOH
+
Tibbiyotda uning quyidagi tuzlari ishlatiladi.
Morfin atsetati - spirtda (1:100), suvda (1:2,5) yaxshi eriydi.
Morfin gidroxloridi - etil spirtida (1:100), suvda (1:23) yaxshi eriydi. 
Morfin sulfati - suvda yaxshi (1:21), etil spirtida (1:1000) kuchsiz eriydi.
Morfin tartarati - suvda (1:10), etil spirtida (1:1000) yomon eriydi. 
Barcha tuzlari dietil efirida va xloroformda deyarli erimaydi.
Morfin alkaloidi oqsil moddalar bilan birikib, juda tez murakkab konyugatlar hosil qiladi. 
Bu birikmalar nordonlashtirilgan spirt yoki nordonlashtirilgan suv usullari yordamida biologik 
ob’ekt tarkibidan to‘liq suyuqlik qavatiga o‘tmaydi. Natijada sud kimyogari morfinning asosiy 
qismini yo‘qotadi. Tahlil vaqtida morfinning ko‘p qismini yo‘qolishiga sabab birinchidan, uning 
biologik ob’ektlar tarkibi bilan barqaror komplekslar hosil qilishi bo‘lsa, ikkinchidan sud 
kimyosida ishlatiladigan xloroform va efir kabi organik erituvchilarda yomon erishi bilan 
izohlanadi. 
HO
O
N
HO
CH
3

---

13