O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

5. Qoldiqlik yoki ortib qolgan sabablar ta’sirini o’rganish usuli.  Bu usul 
kasallik tarqalishiga bir nechta omillar ta’sir qiladigan paytda qo’llaniladi. Agarda 
kasallik  tarqalishini  belgilovchi  asosiy  omillar  ta’sirida  kasallik  qanday  darajada 
tarqalishi  mumkin  ekanligi  ma’lum  bo’lsa,  ammo  kasallik  Shu  omillar  ta’siridan 
ham ortiqroq tarqalgan bo’lsa, bu holda "ortiqcha"  yoki "qoldiq" kasallik boshqa 

---

 
23 
biror omil ta’sirida paydo bo’ladi degan tuShuncha kelib chiqadi. 
6.  Taqqoslash  usuli.  Ikki  yoki  undan  ortiq  kasalliklar  bir  xil  qonuniyat 
asosida tarqaladigan bo’lsa,  shu  kasalliklardan birortasini vrach batafsil o’rganib, 
shu kasallik tarqalishiga sabab bo’lgan omillarni va shart-sharoitlarni aniqlagandan 
keyin,  boshqa  taqqoslanayotgan  kasalliklarning  tarqalishiga  ham  shu  sabablar  va 
shart-sharoitlar ta’sir qilgandir deb tahmin qilish mumkin. 
Bajaradigan  yoki  oldiga  qo’ygan  maqsadiga  muvofiq  epidemiolog  har  xil 
epidemiologik tekshiruv usullaridan foydalanishi mumkin. 
Profilaktik  tibbiyotning  asosini,  aholi  har  xil  "guruhlari"  o’rtasida  tarqalgan 
va  tarqalishi  mumkin  bo’lgan  kasalliklarning  tarqalishi  va  rivojlanish 
qonuniyatlarini  o’rganuvchi  epidemiologik  tekshiruv  usullari  tashkil  qiladi. 
Aholini  yoki  aholi  guruhlarini  o’rganadigan  tekshirishlarning  hammasi  ham 
epidemiologik  usulda  olib  borilavermaydi.  Masalan,  sotsiologlar,  antropologlar, 
sotsial  psixologlar,  iqtisodchilar  va  boshqa  mutaxassislar  ham  o’zlarining 
muammolarini  aholi  guruhlarini  o’rganish  yo’li  bilan  hal  qiladilar,  ammo  ular 
foydalanadigan  usullar  epidemiologik  usullar  degan  so’z  emas.  Ularning 
hammasining o’ziga xos tekshiruv usullari mavjud bo’lib, o’z maqsadlariga binoan 
foydalanadilar. 
Epidemiologik  usul  bu  nima?  Epidemiologik  usul  -  bu  bir  qancha  tekshiruv 
usullar  majmuasi  bo’lib, bu  usul  yordamida  kasalliklarning  aholi  o’rtasida har xil 
jamoa  va  guruhlarda,  turli  kasb  egalari,  turli  yoshdagi  kishilar  orasida  hamda 
yilning  har  xil  fasllarida  qanday  darajada  tarqalishi  jarayonini  kasallikning  kelib 
chiqishi  va tarqalishiga  sabab bo’luvchi  asosiy  omillarni, ijtimoiy  va  tabiiy  shart-
sharoitlarini va ular o’rtasidagi sababiy bog’lanishlarni o’rganadi.  
Epidemiologiya  fani  epidemik  jarayon  haqidagi  fan  bo’lganligi  tufayli,  Shu 
epidemik jarayonning turli kasalliklarda o’ziga xos xususiyalarini o’rganish uchun 
epidemiologik  tekshiruv  usullaridan  foydalaniladi.  Epidemiologik  tekshiruv 
usulining tarkibida quyidagi uslublar bo’lishi mumkin (2- jadval).