O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi tibbiy ta’limni rivojlantirish markazi ginekologiyadan yagona uslubiy tizim bo’yicha yaratilgan amaliy mashg’ulotlar o’tkazish uchun o’quv qo’llanmasi

KONTRASEPTIKLAR TASNIFI

Tabiiy metodlar

• 
  Kalendar metodi
  
• 
  MLA
  
• 
  Coitusinterruptus
  

ВМС

Bar’er metodlar

• 
  Prezervativlar
  
• 
  Qalpoqchalar, diafragmalar
  
• 
  Spermatsidlar
  

ДХС

- Nay okklyuziyasi

-Vazektomiya

Gormonal kontrasepsiya

Og’iz orqali (КОК, ЧПК)

In’eksion (ИК)

Implantant va norplantlar

Bugungi kunda yuqorida sanab o’rilgan kontraseptiv vositalardan barchasi mamlakatimizada mavjud. Shuni ta’kidlab o’tish lozimki, bundan 5-6 yil ilgari qishloq xo’jaliklariga kontraseptiv vositalar bepul tarqatilgan. Mamlakatimiz tomonida ko’plab shunday ishlar amalga oshirilgan va ko’plab ishlarga homiylik qilingan.

Kasallikni jinsiy yo’l orqali yuqishini oldini oluvchi yuqorida sanab o’tilgan kontraseptiv vositalardan biri – bu prezervativlardir. Bu vositani ko’plab shakllanishi turli hil kasalliklarni oldini olishga yordam beradi, masalan VICH, xlamidioz, sifiliz, gonoreya, sitomegalovirus, gepatit B va boshqalar. Kontraseptiv vositalarni borligi tufayli erkaklar o’z oilalarini rejali tarzda olib bormoqdalar.

Bugunga kunga kelib bizning Republikamizada keng tarqalgan metodlardan biri bu- ayollar xirurgik sterilizatsiyasi – nay okklyuziyasi.

Har bir kontraseptiv vositani o’ziga yarasha qulayliklari bor, faqatgina ularni qanday tadbiq qilish haqida ma’lumotga ega bo’lsa bas. RS MUHOFAZASI muammosi, UASH tibbiyot hodimlari har doim aholi orasida shu kontraseptiv vositalar haqida tushunchalar bermaganliklaridandir.

UASH shu vositalar mehanizmlarini aniq bilmog’i, uning kamchiliklarini bilishi lozim va patsientlaga to’g’ri tushuntira bila olishi, gormonal kontraseptiv vostilarni yetkazishi, spiralni olib qo’yish va olib tashlashni bilishi,barcha votilarni nojo’ya ta’sirini bartaraf qila olishi shart. Xirurgik kontrasepsiyani esa to’gri tushuntira olishi va operatsiya tayyorlay bilishi lozim.

Ushbu mashg’ulotda foydalaniladigan yangi pedagogik texnologiyalar:
“Mushuk qopda”
Ish uchun kerak:

1. 
   Savollar va variantlar jamlamasi
   
2. 
   Guruxdagi talabalar o’rni bo’yicha raqamlar
   
3. 
   Toza qog’oz va ruchka
   

Ishning borishi

1. 
   Guruxdagi barcha talabalar raqamlari bo’yicha 3tada kichik guruxchalargabo’linadilar.
   
2. 
   Xar bir kichik guruxcha aloxida stolga o’tiradi, toza varoq va ruchka tayorlashadi.
   
3. 
   Qog’ozga sana, gurux raqami, fakultet, qatnashuvchi talabalarning ismi sharifi yoziladi.
   
4. 
   Gurux a’zolaridan biri o’qituvchi yoniga borib, bonvertdan savol variantini oladi. Bu variantlar alohida bo’lib, ularning qiyinlik darajasi bir xil bo’lishi lizim.
   
5. 
   Talaba oz varog’iga savolini yozib oladi va ishni bajarish uchun 15 daqiqa vaqtni belgilab qo’yadi.
   
6. 
   Kichik guruxlar o’zaro vazifani muxokama qilishadi, javoblarni yozishadi.
   
7. 
   O’qituvchi talabalarni boshqa guruxlardagi talabalar bilan muloqot qilmasligi uchun qattiq nazorat qilishi lozim.
   
8. 
   15min.dan keyin javoblar varaqasi yig’ib olinadi.
   
9. 
   Mashg’ulot davomida o’qituvchi to’g’rilikni, vazifaning adolatli bajarilayotganligini nazorat qilib boradi.
   
10. 
    Guruxchaning barcha a’zolari bir xil ball oladilar.
    

Maksimal – 0,8 ball

0,8 – 0,7 “5”

0,6 – 0,4 “4”

0,4 – 0,1 “3”

0 “2”

11. 
    Javoblar varog’iga o’qituvchi ball va imzo qo’yadi.
    
12. 
    Talabaning olgan balli uning shu mashg’ulatdagi teoretik qism uchun joriy baho bo’lib hisoblanadi.
    
13. 
    Jurnal pastki qismidagi bo’sh joyga o’rkazilgan o’yin belgilab qo’yiladi va gurux sardori imzo qo’yadi.
    
14. 
    Talabalar ishi o’qituvchida saqlanadi.
    

Interaktiv o’yin

“Bo’sh o’rin”

Ish uchun kerak:

1. 
   Alohida varoqlarda pechatlangan savollar to’plami
   
2. 
   O’yin dalolatnimasini tuzish uchun gurux ro’yxati yozilgan varoqlar
   
3. 
   Sekundamer
   

Ishning borishi

1. 
   O’yin pedagog tomonidan yordamchi talaba yordamida o’tkaziladi
   
2. 
   Xisobchi talaba varoqqa sanani, guruxraqamini, fakultet, o’yin nomi va talabalar ro’yxatini yozib chiqadi
   
3. 
   O’qituvchi savollar ketma-ketkligi bo’yicha talabalarga savollar beradi.
   
4. 
   Talaba 5sek. Ichida javob berishi lozim
   
5. 
   O’qituvchi “to’g’ri” yoki “noto’g’ri” deb javobni baholab boradi. Agar noto’g’ri bo’lsa o’qituvchi o’zi to’g’ri javobni aytadi
   
6. 
   Xisobchi talaba familayasi to’g’risiga javob to’g’ri yoki noto’g’riligiga qarab “+” yoki “-” qo’yib boradi
   
7. 
   Talaba shu xildagi 2 turdagi savollardan o’tadi
   
8. 
   Ikkinchi turda talaba ikkita minus olsa u o’yindan chetlatiladi, huddi “bo’sh o’rin” kabi
   
9. 
   O’yin qolgan talabalar bilan yangi aylana bo’ylab davom etteiriladi. Ularda yana yangi tur taklif qilinib, yangi savollar berib boriladi. Birinchi tur kabi 2ta minus olgan talaba o’yindan chiqadi.
   
10. 
    Turma-tur eng kuchli o’yin ishtirokchisi aniqlab olinadi
    
11. 
    Varoqdagi talaba familiyasi to’g’risiga o’qituvchi o’sha talabaning qaysi turda “bosh o’rin” bo’lganligini registratsiya qilib boradi
    
12. 
    O’yin maksimal 0,8 ball bilab baholanadi. Birinchi 2 ta turda “bo’sh o’rin” bo’lgan talaba 0 ball oladi.
    

3-turdan keyingi javoblar – 0.2 ball

4-turdan keyingi javoblar – 0.4 ball

5-turdan keyingi javoblar – 0.6 ball

Eng kuchli qatnashchi 0.8 ball oladi.

13. 
    Talabaning olgan ballari asosida joriy baho qo’yiladi.
    
14. 
    Jurnal pastki qismidagi bo’sh joyga o’rkazilgan o’yin belgilab qo’yiladi va gurux sardori imzo qo’yadi.
    
15. 
    O’yin dalolatnomasi saqlab qo’yiladi
    

Interaktiv o’yin:

“Asalari uyasi”

Ish uchun kerak:

Ish uchun kerak:

1. 
   Alohida varoqlarda chop etilgan topshiqlar va vaziyatli masalalar to’plami
   
2. 
   Guruxdagi talabalar o’rni bo’yicha raqamlar
   
3. 
   Toza varoq va ruchka
   

Ishning borishi

Barcha talabalar 4tadan bo’lib 3 guruxga bo’linadi.

Xar bir gurux alohida stolga o’tiradi, qog’oz va ruchka tayorlshadi.

Varoqqa sana, gurux raqami, fakultet, qatnashchilarning ismi familiyasi va o’yin nomi yoziladi

Gurux a’zolaridan biri varoqqa topshiriqni yozadi

Barcha gurux a’zolari topshiriqni o’zaro muhokama qilishadi va ulardan biri yechimni yozib qo’yadi

Muhokama uchun 15 daqiqa ajratiladi

O’yin borishini o’qituvchi nazorat qilib turadi

Vaqt tugaganda ishlar o’qituvchiga topshiriladi.

Barcha o’yin ishtirokchilari natijalarni muhokama qilishadi, nisbatan to’g’ri yechimni tanlashadi

Muhokamauchun 15 daqiqa ajratiladi

Talaba mashg’ulotning teoretik qismi reytingiga ko’ra javoblariga yarasha baholanadi

Nisbatan yaxshi javob bergan gurux 100% oladi, 2-o’rinni olgan gurux 85,9%, 3-o’rinni olgan gurux esa 70,9% oladi

O’qituvchi varoqlarga guruxning olgan ballini va imzo qo’yib chiqadi

Talaba olgan ball uning joriy bahosi sifatiga jurnalga qo’yiladi

Jurnal pastki qismidagi bo’sh joyga o’rkazilgan o’yin belgilab qo’yiladi va gurux sardori imzo qo’yadi.

Talabalar ishlari saqlab qo’yiladi
6.2 Analitik qism

Vaziyatli masalalar:

Masala № 1

46 yoshli bemor statsionarga qorinning pastki qismida kuchli og’riq, 1 martalik qayd qilish, ko’ngil aynishi, tana xaroratining 39,5”C gacha ko’tarilishi shikoyatlari bilan murojaat qildi. Oxir 12 yildan beri kontrasepsiya maqsadida BIV ishlatgan, 10 kun oldin kasallangan, shu paytta qorinnig pastki qismida og’riq, tog’ri ichakka irradatsiya beruvchi og’riq, tana harorti 37,5’’Cgacha ko’tarilgan. Shifokorga murojat qilmagan, samarasiz o’zi davolangan. Shu bilan birga umumiy ahvoli og’irlashgani tufayli tez yordam mashinasida olib kelingan. Umumiy ko’rikda ahvoli qoniqarli, puls 120 ta minutiga, AD 120\80 mm.simob.ustuni. Qorni shishgan, xamma qismida og’riq, perkutor tovush eshitiladi, Shetkin Blyumberg simptomi musbat. Bachadon bo’yni eroziyalangan, BIV iplari ko’rinmoqda, kichik chanoqda keskin og’riqli, harakatsiz konglomerat o’lchamlari 12-14-18 sm paypaslandi, bachadon va tuxumdonlar paypaslanmadi, qinnig orqa devori keskin og’riqli, jinsiy yo’llardagi ajralmalar yiringli.

1. 
   Qanday tashxis eng ishonarliroq?
   

1. 
   BIV fonidagi endometrik, tuxumdon kistomasi yiringlashi
   
2. 
   BIV fonidagi endometrit, o’tkir ikki tomonlama salpingit, pelvioperitonit
   
3. 
   BIV fonidagi endometrit, tuboovarial absess perforatsiyasi,tarqalgan peritonit
   
4. 
   Bachadon miomasi tugunlaridan birinig nekrozi bilan, o’tkir yiringli salpingit, tarqalgan peritonit
   
5. 
   Tuxumdonlar 4chi darajali raki
   

1. 
   Shifokor taktikasi va jarrohlik amaliyoti hajmi?
   

1. 
   BIV ni olib tashlash keyinchalik 7 kun davomida kombinirlangan antibacterial va infusion- transfusion terapiya o’tkazish. Effekt bo’lmaganda Pfannenshtillo bo’yicha qorinni kesish, ikki tomonlaman adnek ektomiya
   
2. 
   Transvaginal exografiya nazorati ostida patologik hosilani drenerlash, keyinchalik antibakterial va infuzion terapiya o’tkazish
   
3. 
   Davolovchi-tashxisotli laparoskopiya, qorin bo’shlig;ini drenagjlash va sanatsiya qilish
   
4. 
   Shoshilinch qorinni kesish operatsiyasi, pastki o’rta laparotomiya, pangister ektomiya, qorin bo’shlig’ini drenajlash
   
5. 
   Shochilinch laparotomiya, Djoelu –Koxen bo’yicha qorinni kesish, bachadonning qin usti amputatsiyasi bachadon naylari bilan,omentektomiya
   

3.Operatsiyadan keying davrda qanday asosiy etiotrop va patogenetik terapiya tavsiya etiladi?

А)Antibakterial, antiseptik va fizikaviy vositalar yordamida patogenetik o’choqqa ta’sir etish. ,

Б) Endogen intoksikatsiya bilan kurashish.

В) Shikastlangan turli a’zo va to’qimalar funksiyasini tiklash.

Г) Xirurgik asoratlar profilaktikasi.

Д) Yuqorida sanab o’tilganlarning barchasi*

Masala №2

Abort paytida bachadon perforatsiyasi bajarildi.

1.Sizning taktikangiz?

А) Kuzatuv, antibakterial va uterotonik terapiya

B)Gisteroskopiya yordamida tuximdon ortig’ini olib tashlash, keyinchalik antibakterial va uterotonik terapiya o’tkazish

C) Shoshilinch qorin kesish, perforatsiya teshigini tikish, qorin bo’shlig’I a’zolari *

D) Konservativ davo choralari yordam bermaganda qorinni kesish, qorinda ichki qon ketishni oldini olish

E) Qorinda ichki qon ketishni yo’qligini aniqlash maqsadida laparoskopiya o’tkazish

2. Bemorda qanday asoratlar kuzatilishi mumkin.

A)qorin bo’shlig’I a’zolari shikastlanishi

B) qorin ichidan qon ketish

C) peritonit

D) sepsis

E) barcha sanab o’tilganlar*

TEST SAVOLLARI

1.Sizga urug’lantirmaslik uchun qo’llaniladigan vositani so’rab ayol kishi murojat qildi. Turmishga chiqmagan. Jinsiy hayot bilan 2-3 oydan beri yashaydi. Partnerini o’zgartirib turadi. Xomilador bo’lmagan. Sizning tavsiyangiz.

А) bachadon ichi kontrasepsiyasi

B) prezervativ

C) postinor

D)og’iz kontrasepsiyasi

2. Turmushga chiqqan ayol 28 yosh, partneri bir kishi, oyoqdagi surunkali tromboflebit bilan kasallanib keladi, bir bolaning onasi, qilinishi kerek:

А) og’iz kontrasepsiyasi

B) xirurgik sterilizatsiya

C) bachadon ichi kontrasepsiyasi

D) mehanik kontrasepsiya

3. Ajrashgan ayol 32 yosh, bir bolaning onasi, 2 oyda 1-2 marta ppartner bilan jinsiy aloqada bo’ladi, sizning tavsiyangiz:

А) marvelon

B) аnteovin

C) postinor

D) trikvilar

E) jinsiy aloqani to’ztatish

4.Turmushga chiqqan ayol, qandli diabet o’t-tosh kasalligi va tromboflebit bilan og’riydi, bir bolaning onasi, sizning tavsiyangiz:

А) og’iz kontrasepsiyasi

B) xirurgik sterilizatsiya

C) bachadon ichi kontrasepsiyasi

D) reining xirurgik kontrasepsiyasi

5. Ayol 40 yosh, somatic kasalliklari yo’q, 3 bolaning onasi, tavsiya:

А) xirurgik sterilizatsiya

B) gormonal kontrasepsiya

C) bachadon ichi kontrasepsiyasi

D) postinor

E) prezervativ

6.Ayol, psixik dispanserda ro’yxatda turadi, tavsiyalar:

А) xirurgik sterilizatsiya

B) gormonal kontrasepsiya

C) bachadon ichi kontrasepsiyasi

D) postinor

E) prezervativ

6.3 Amaliy qism

Mashg’ulotlarda amaliy ko’nikmalarni qadamma-qadam bajarish va ularni baholash mezonlarini:

Kalla suyagi, turk egari rentgenogrammasi va gisterosalpingogrammani to’g’ri baholay olish

1. 
   Funksional test diagnostikasini baholay olish
   
2. 
   Bepushtlikda to’g’ri tashxis qo’yish va malakali mutaxasisga yuborish
   
3. 
   Tana massasi va bo’yini o’lchash
   
4. 
   Sut bezlarini ko’rish va palpatsiya qilish
   
5. 
   Ginekologik bimanual tekshiruv
   
6. 
   Qorachiq simptomini tekshirish
   
7. 
   Uchta nuqtadan urogenital ajralmalarni aniqlash uchun surtma olish
   
8. 
   Ajralmalarni bakteriologik tekshiruvi
   

9. Ko’zgudagi ko’rik

10. Bilim, ko’nikmalar va amaliyotda qo’llay bilish

• 
  Og’zaki
  
• 
  Yozma
  
• 
  Vaziyatli masalalarni yechish
  

Asoslangan amaliy ko’nikmalar demonstratsiyasi

8.Kundalik nazoratni baholash mezonlari

№	O’zlashtirish % va ball	ball	Talabaning bilim darajasi
1.	96-100		Hammasi hisoblanadi va xulosa chiqariladi: Ijodiy fikrlash, mustaqil ravishda taxlil qilish, amaliyotda qo’llay bilish, interaktiv o’ynlarda yuqori aktivlikda ishtirok etish, ijodiy nuqtai nazardan qarash. Vaziyatli masalalarni to’g’ri yechish va javoblarni to’liq asoslab berish. Savollarning tub ma’nosini anglab yetish. Bilish, ishonch bilan javob berish, aniq tasavvurga ega bo’lish
2.	91-95	A’lo «5»	Ijodiy fikrlash, mustaqil taxlil qila olish, amalyotda qo’llay bilish, interaktiv o’ynlarda yuqori aktivlikda ishtirok etish, ijodiy nuqtai nazardan qarash. Vaziyatli masalalarni to’g’ri yechish va javoblarni to’liq asoslab berish. Savollarning tub ma’nosini anglab yetish. Bilish, ishonch bilan javob berish, aniq tasavvurga ega bo’lish
3.	86-90		Mustaqil taxlil qila olish, amalyotda qo’llay bilish, interaktiv o’ynlarda yuqori aktivlikda ishtirok etish, ijodiy nuqtai nazardan qarash. Vaziyatli masalalarni to’g’ri yechish va javoblarni to’liq asoslab berish. Savollarning tub ma’nosini anglab yetish. Bilish, ishonch bilan javob berish, aniq tasavvurga ega bo’lish
4.	81-85		Amaliyotda qo’llay bilish, Vaziyatli masalalarni to’g’ri yechish va javoblarni to’liq asoslab berish. Savollarning tub ma’nosini anglab yetish. Bilish, ishonch bilan javob berish, aniq tasavvurga ega bo’lish
5.	76-80	Yaxshi «4»	interaktiv o’ynlarda yuqori aktivlikda ishtirok etish, ijodiy nuqtai nazardan qarash. Vaziyatli masalalarni to’g’ri yechish va javoblarni to’liq asoslab berish. Savollarning tub ma’nosini anglab yetish. Bilish, ishonch bilan javob berish, aniq tasavvurga ega bo’lish
6.	71-75		Vaziyatli masalalarni to’g’ri yechish va javoblarni to’liq asoslab berish. Savollarning tub ma’nosini anglab yetish. Bilish, ishonch bilan javob berish, aniq tasavvurga ega bo’lish
7.	66-70		Savollarning tub ma’nosiga tushuna oladi, Vaziyatli masalalarni to’g’ri yecha oladi, Savollarning tub ma’nosini anglab yetish. Bilish, ishonch bilan javob berish, aniq tasavvurga ega bo’lish va mavzu bo’yicha aloxida savollarga javob bera olish
8.	61-65	Qoniqarli «3»	Vaziyatli masalalrni yechishda xatolarga yo’l qo’yish, biladi lekin ishonch bilan javob bera olmaydi, mavzu bo’yicha aloxida savollar boyicha aniq tasavvurga ega.
9.	55-60		Biladi, oziga ishonmasdan javob beradi, qisman tushunchaga ega.
10.	54 va past	Qoniqarsiz «2»	To’liq tasavvurga ega bolmaslik, javob bera olmaslik

9. Mashg’ulotning xronologik kartasi

№	Mashg’ulot bosqichlari	Mashg’ulot shakli	Davomiyligi 324 min
1	O’qituvchining kirish so’zi (mavzuni asoslamasi)		4
2	Amaliydarsmavzusiningmuxokamasi, talabaningbiliminiyangipedogogiktexnologiyalar (kichkinaguruxlar, vaziyatlimasalalar, oyinlar, slaydlar, videofilmlarvahk)niqo’llaganholdabaholash	So’rab, tushuntirish	60
3	Muxokamadan xulosa chiqarish		5
4	Talabalarda aniq tushuncha(kompyuter programmalar, sxemalar, algoritmlar, va hk) paydo bo’lishiga yordamlashish va izoxlab berish,		50
5	O’zlashtirilgan amaliy ko’nikmalar bo’yicha talabalar mustaqil ishlari	Fantomlar va mulyajlar bilan ishlash, mavzu bo’yicha filmalr tamosha qilish.	100
6	asosiynazariyvaamaliyishlarnatijalarinivaumumiyguruxlarfoalyatlariniyakundabaholashvamashg’ulotrejasidagidarajagayetishganliginioydinlashtirish.	Og’zakisovoljavob, yozmasavoljavob, testlar, amaliyishlarnatijalarinitekshirish, muxokamaqilish.	100
7	O’tilgan dars bo’yicha o’qituvchining xulosalari. Talabalar bilimini 100 ball li sistema boyicha baholash va ularni e’lon qilish. Keyingi mashg’ulot uchun savollar top’plamini berish	Informatsiyalar, mustaqil tayyorlanish uchun savollar	20

10.Kontrol savollar

1. 
   Qaysi nikoh bepushtlikka olib keladi?
   
2. 
   Ayollar bepushtligini asosiy sabablari?
   
3. 
   Erkaklar bepushtligini asosiy sabablari?
   
4. 
   Diagnostikani funksional testlati?
   
5. 
   Qin saqlanmasini tozalik darajasi?
   
6. 
   Gipersalpingografiya?
   
7. 
   17- KS ni siydikda aniqlash?
   
8. 
   Ayollarning reproduktiv yoshidagi bachadon va tuxumdon o’lchamlari?
   
9. 
   Postkoital test?
   
10. 
    Tana massa indeksini aniqlash?
    
11. 
    Sperma fertilligini aniqlash (BJSST)?
    
12. 
    Ovulyatsiyaning qandat stimulyatorlari mavjud?
    
13. 
    Endokrin bepushtlikni davolash mezonlari?
    
14. 
    Yallig’lanish genezida nay bepushtligini aniqlash?
    

11.Qo’llaniladigan adabiyotlar

Asosiy adabiyotlar

1.Ginekologiya. Bodyajina V.I, Jmakin K.N. 1997

2.Akusherlik va ginekologiya Savel’yev G.M. ingliz tilidan tarjimasi Sichinov L.K. 1997

3.Klinik tavsiyalar. Akusherlik va ginekologiya. 2 qism. Kulakova V.I.2000

4.Nooperativ ginekologiya bo’yicha qo’llanma. Bodyajina V.I, Smetnik V.P, Tumilovich L.G 1990

Qo’shimcha adabiyotlar

5. Nooperativ ginekologiya bo’yicha qo’llanma. Bodyajina V.I, Smetnik V.P, Tumilovich L.G 1990

6. Ginekologiyada shoshilinch yordamda qo’llaniladigan holatlar. Aylamazyan E.K. Ryabseva I.T. Sank peterburg. 1992
7.Atlas. Operativ ginekologiya 1996

9.Ginekologiyadan amaliyotlar 2001

10.Ginekologiyada operativ laparoskopiya. Strijakov A.N, Davidov A.I. 1995

11.Bachadon bo’yni, qin va vulva kasalliklari Prilepskaya V.N 2001

12.O’smaoldi kasalliklar va bachadon bo’yni rakining boshlang’ich formalari. Vasilevskaya L.N. Vinokur M.L. 1987