O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

To‘lqin sonlari shkalasini darajalashdagi 
xatoliklarni aniqlash 
4.1.To‘lqin sonlari shkalasini darajalashdagi xatoliklarni standart namunani yutilish 
chizig‘ining maksimal ordinatasiga mos keluvchi to‘lqin raqamlari qiymatlarini farqi sifatidagi 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash usuli bilan aniqlanadi. Uni o‘zi ishonchlanadigan spektrofotometr 
yordamida, va A ilovadagi A.1 jadvaldan olingan, o‘sha chiziqni maksimal ordinatasiga mos 
keluvchi to‘lqin sonini haqiqiy qiymatlari bilan aniqlanadi.
4.2. Standart namunalar sifatida polistirol plenkasi, inden, ammiak qo‘llaniladi yoki 
atmosferadagi suv bug‘i va uglerod dioksididan foydalaniladi. 

---

177 
Har bir disperslanuvchi element uchun A ilovada ko‘rsatilganlar qatoridan yutilishning uchta 
chizig‘i yoki polosalari tanlab olinadi. YUtilish chiziqlari yoki polosalari disperslanuvchi 
elementni spektral diapazonini boshlanishi, o‘rtasi va oxirida tanlash lozim. Standart namunalar, 
shuningdek spektrofotometrlarni qiyoslashda ularni qo‘llanilishlari G ilovada keltirilgan.
4.3. Polistirol plenkasini yoki ammiak bilan to‘ldirilgan kyuvetani spektrofotometrni o‘lchash 
kanaliga joylashtiriladi, va yutilish chizig‘i uch marta yoziladi. IKS-22, IKS-22A va IKS-22V 
turlardagi spektrofotometrlarda yutilish chizig‘ini maksimal ordinatasiga mos keluvchi to‘lqin 
sonlarini qiymatlarini blankadagi lupalar yordamida aniqlanadi. IKS-24 turdagi 
spektrofotometrlarda to‘lqin raqamlarini qiymatlari yutilish chizig‘ining maksimal ordinatasi 
blankiga yozilishi paytida, hisoblagich yordamida aniqlanadi. IKS-29 turdagi spektrofotometrlarda
to‘lqin raqamlarini qiymatlari yutilish chizig‘ini maksimal ordinatasi blankiga yozish vaqtida
to‘lqin sonlarini shkalasi bo‘yicha aniqlanadi.
4.4. Atmosferadagi suv bug‘lari va uglerod dioksidini yutilish chiziqlari bitta nurlanishli 
rejimda yoziladi. Har bir chiziq uch marta yoziladi. IKS-24 tipidagi spektrofotometrlarda 
spektrlarni olishda 5.3-jadvalga mos ravishda spektral diapazonga bog‘liq holda tirqishni 
kengliklari o‘rnatiladi:
5.3-jadval 
IKS-24 tipidagi spektrofotometrlarda spektral diapazonga 
bog‘liq holda tirqishning kengliklari 
Spektralga xos diapazon, sm
-1
Tirqish kengligi, mkm 
3940...3750 
40...70 
1950...1400 
100…150 
600...400 
800…1000 
IKS-29 turdagi spektrofotometrlarda 1387,5 sm
-1
a to‘lqin soniga mos keluvchi atmosferadagi 
suv bug‘larni yutilish chizig‘i har ikkala panjaradan uch martadan yoziladi. Spektrofotometrlarda
to‘lqin soni qiymatini ko‘rsatilgan usul bo‘yicha aniqlanadi.
4.5. Har bir yozuv bo‘yicha tafovutlar hisoblab chiqiladi:
Bu erda
v
i
–ishonchlanayotgan spektrofotometrda yutilish chizig‘ini maksimal ordinatasiga 
mos keluvchi to‘lqin sonini qiymati; 
- standartda ko‘rsatilgan o‘sha chiziqni o‘ziga mos keluvchi to‘lqin sonini haqiqiy 
qiymati.
4.6. Spektral diapazonning ko‘rsatilgan nuqtalari uchun to‘lqin soni qiymati shkalasini 
darajalashtirishdagi xatoliklarga har bir chiziq uchun 
Δv
ni eng katta qiymatlari olinadi.
IKS-22, IKS-22A va IKS-22V turlardagi spektrofotometrlar uchun:
- barcha spektral diapazonda to‘lqin soni 0,5% dan ko‘p emas.
IKS-24 - turidagi spektrofotometr uchun to‘lqin soni qiymati shkalasini darajalashtirdagi yo‘l
qo‘yiladigan absolyut xatoliklar chegarasi barcha spektral diapozonda 1 sm
-1
dan ortiq bo‘lmasligi 
kerak.
IKS-29 - to‘lqin sonlarini qiymatlari shkalasini darajalashtirishni yo‘l qo‘yiladigan mutlaq 
xatoliklari chegaralari: 4200…1000 sm
-1
spektral diapazonida 0,1% to‘lqin sonidan ortiq emas va
1000...400 sm
-1
spektral diapazonda 0,15% to‘lqin sonidan ko‘p bo‘lmasligi kerak.

---

178