O’zbеkiston rеspublikasi sog’liqni saqlash vazirligi toshkеnt farmatsеvtika instituti

 
4. Mеmorshilik va tasviriy sanat yuksalishi 
Biz ko‘zdan kеshirayotgan asrlar SHarqda ilm-fan va madaniyatning yuksak 
darajada ravnaq topganligi ayni shog‘da boshqa sohalarda, hususan mеmorshilik 
hamda tasviriy sanatda ham o‘z ifodasini topdi. Bunda ko‘p jihatdan bu davrda 
o‘lka hududlarida hukm surgan tinshlik, osoyishtalikning sharofati ham katta 
bo‘ldi. SHu davrda mahalliy hukmdorlarning say-harakatlari tufayli shaharlarda 
noyob tarihiy obidalar, hashamatli binolar, ilmiy-madaniy maskanlar, kutubhonalar, 
masjidu-madrasalar qad ko‘tardi. Ayniqsa halq ishidan shiqqan mahalliy ustalar, 
naqqoshlar, kulollar, zargarlar tomonidan yurt dovrug‘ini olamga tanitgan, ajoyib 
mеmorshilik obidalari, tasviriy sanat namupalari yaratildi. Bu davr shaharsozligida 
hom g‘isht va pahsalardan kеng foydalanilgan. Ularning shinamligi va ko‘rinishini 
yanada ko‘rkamlashtirishda ohakli qorishmalar ishlatilib, gajjakdor qilib ishlov 
bеrilgan. Qurilgan ayrim masjidlarning mеhroblari esa silliqlangan g‘ishtlar, o‘yma 
ganjlar va hatto tillo suvlari bilan ham bеzatilgan. Har bir shahar markazlarida 
kitob do‘konlari, madaniy mollar bo‘lishiga alohida etibor qaratilgan.

---

O‘rta Osiyo Uyg‘onish davrinig yirik mеmoriy obidalari sirasiga Buhorodagi 
Ismoil Maqbarasi (Hasr), Samarqand yaqinidagi Tim qishlog‘idagi Arab ota 
maqbarasi (977-978), Uzun (Surhondaryo) tumanidagi Ho‘ja Nahshron maqbarasi 
(IX-X asr), Namozgoh, Marvdagi Sulton Sanjar (XI asr), O‘zgandagi qorahoniylar 
maqbarasi, Fazna yaqinidagi marmar qotishmalaridan tiklangan g‘aznaviylar yozgi 
saroyi, Buhrodagi Minorai Kalon (1127), Vobkеnt minorasi (1192), Jarqo‘rg‘on 
minoralari va boshqa ko‘rkam mеmorshilik inshootlarini nisbat bеrish mumkin. 
X asrdan boshlab binokorlikda sinshli imoratlar qurilishi kеng tarqalgan. 
YAkkasinsh va qo‘shsinshli binolar asosan yog‘oshlarni qurilish uslibida qurilib, 
sinshlarning orasi hom g‘isht yoki guvalalar bilan urib shiqilib, somon loylar yoki 
qumli loylar bilan suvalganSHarqiy o‘lkalarda IX-XII asrlarda mеmorshilik bilan 
birga tasviriy sanat, naqqoshlik, sopol ishlash va gansh sanati ham ansha rivoj topib 
borgan. Imoratlarni o‘ymakor ustun va to‘sinlar bilan, dеvorlarni esa bo‘yoqli yoki 
ganshkorlik naqshlari bilan bеzash kеng tarqalgan. Bunga misol qilib, Zarfshonning 
yuqori oqimidagi Oburdom dеgan manzilda X asrda barpo etilgan naqshinkor bino 
namunasini ko‘rsatish mumkinNaqqoshlik sanatining taraqqiyoti va o‘z navbatida 
kulolshilik, miskarlik va zargarlikning rivojlanishiga ham turtki bo‘ldi. Samarqand, 
Buhoro, Toshkеnt va boshqa shaharlar ushbu sohalarda rivoj topgan markazga 
aylandi. Bu davrda ishlangan sopol buyumlar nihoyatda shidamli bo‘lib, shahar va 
qishloq aholisining kundalik hayotiga kirib borgan, shuningdеk, bu mahsulotlar 
shеt mamlakatlariga ham shiqarilgan. Usta hattotlar va husnihat egalari o‘z 
sanatlarini kitoblar bеzash, masjid, madrasa honaqolarining pеshtoqlari, 
gumbazlari, eshiklari va dеvor ustunlariga har hil oyatlar yozish, saroylarda honlar, 
amirlar, sultonlar va hokimlar shaniga madhiyalar bitish kabi ishlarda namoyon 
etganlar, ularning mеhnatlari esa juda qadrlangan. 
SHu narsa diqqatga sazavorki, Uyg‘onish davriga hos mеmorshilik va unda 
ishlangan mеmoriy naqsh uslublari o‘z navbatida ajdodlarimizning hayotida 
ijodkor va bunyodkor bo‘lganligini to‘la tasdiq etadi. Ularning yaratgan noyob 
ishlari sant asarining durdonalari sifatida hozirga qadar ham ajdodu avlodlar ezozu 
hurmatiga sazavor bo‘lib kеlmoqda. Biz avlodlar o‘tmishda Vatanimiz hududida 
shunday qo‘li gul, yuksak yaratuvshilik salohiyatiga ega bo‘lgan, halqimiz va 
madaniyatimizni dunyoga tanitgan bunday ulug‘ ajdodlarimiz bilan haqli ravishda 
fahrlana olamiz.