O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti



Download 2,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/104
Sana26.06.2021
Hajmi2,35 Mb.
#102449
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   104
Bog'liq
11-Маърузалар матни - Метрология ва стандартизация

 volume II. - 
 R
am nagar, New Delhi. -110 055. 
S. 
Chand & Company LTD. -  
2005. -  709 p.
 


 
17 
 
 
muhitga botirilgan spay  terpoparani ishchi yoki qaynoq spayi deyiladi; ikkinchi spay esa erkin va 
sovuq nomini oladi.  
 
11.5-rasm. Termoelektrik zanjirlarni  sxemasi: 
a - ikkita  turli xildagi sim o‘tkazgichlardan  tuzilgan  zanjir; b – termopara zanjiriga  uchinchi 
o‘tkazuvchini ulash sxemasi.  
 
A va V o‘tkazgichlaridan iborat  yopiq zanjirning, spay  t  va  t
o
  haroratgacha qizdirgandagi 
jamlanma elektr harakatlantiruvchi kuchini quyidagi  tenglama bilan ifoda  ettirsa bo‘ladi.   :  
 
 
bunda,   E
AB
(t,t
o
) –termoparani  jamlanma  t.e.m.s.; e
AB
(t),  e
BA
(t
o
) –o‘tkazgichlar  tutashgan  joylarda 
paydo bo‘lgan potensiallar.  
indekslari elektr yurituvchi kuchning yo‘nalishlarini ko‘rsatadi:  A dan   V ga  yoki  V dan 
A  ga.  Indekslar  tartibini  o‘zgarishlarida,  masalan,    e
VA
    0  simvolda  belgi  ham  o‘zgarishi  kerak, 
ya’ni: 
 
 
 
e spaylarning potensiali haroratga bog‘liq bo‘lgani tufayli, qo‘shilish joyni haroratlari turlicha 
bo‘lgan  ikkita  turli xildagi sim o‘tkazgichlardan iborat  zanjirda  kuzatiladigan  elektr  yurituvchi 
kuchning jamlanma t va t
o
  haroratlari funksiyasini farqlariga teng:  
 
 
 
Spaylardan  birini haroratini doimiy ravishda ushlab turgan holda,  masalan,  o t
0
=const, ya’ni 
 f
2
(t
o
)=const  kabi taxmin qilib quyidagini olamiz: 
 
 
bunda f(t)=f
1
(t) -const. 
  Shunday qilib, agar ushbu termopara uchun  eksperimental, ya’ni  darajalashtirish yo‘li bilan 
oxirgi  bog‘liqlik  (*)  topilgan  bo‘lsa,  unda  noma’lum  haroratni  o‘lchash,  termoparani  uncha  katta 
bo‘lmagan  (1
o
S  ga  0,01  –  0,06  mV)  lekin  o‘lchash  asbob  vositasida  o‘lchashga  etarli  bo‘lgan      t 
elektr  yurituvchi  kuchni  aniqlashga    olib  keladi.  Termopara  zanjiriga  uchinchi  o‘tkazgichni 
kirititishda (11.5b-rasm), agar oxirgisini nixoyalari bir hil haroratga ega bo‘lsa, termoparani  elektr 
yurituvchi kuchi o‘zgarmaydi (shuni o‘zi bir qancha o‘tkazgichlarga ham tegishli). 
Qoida bo‘yicha, termoparalar erkin spayni  t
o
=0
o
C  haroratida  darajalanadi.    Haqiqatdan  ham 
terpoparani sovuq spaylarini harorati   0 
o
S da farqlanadi. SHuning uchun  xaqiqiy haroratni topish 
uchun  tenglama bo‘yicha tuzatma kiritiladi:  
 


 
18 
 
 
bunda  E
AB
(t,t
o
) –spaylarni  ishchi  t  va  erkin  t

o
 haroratlarida  termoparada  hosil  bo‘lgan  elektr 
yurituvchi  kuch;  E
AB
(t

o
,t
o
) -ishchi  t  va  erkin  t

o
 spayni  haroratlarida  termoparada  hosil  bo‘lgan 
elektr yurituvchi kuch.  
t

o
>t
o
  bo‘lganda  tuzatma  E(t

o
,t

)   plyus  ishoraga,    t

o

o
 
bo‘lganda esa  minus  ishoraga ega bo‘ladi. 
 
Konstruktiv jihatdan termopara o‘zida xar xil metalldan  tayyorlangan ikkita simni bir-biriga 
ulanishi  asosida  hosil  qilinadi,  ularni  qizdirilgan  oxirgi  uchlari    burab  qayriladi  keyin  esa 
kavsharlanadi yoki payvanlanadi (11.6-rasm). 
 
11.6-Texnik termoparalar: 
 
A-tTPP termopara; b-TXK va TXA termoparalar; 1- ishchi  spay; 2- chinni ximoya g‘ilof ; 3 chinni 
trubka ; 4-metallik  trubka; 5-termoelektrodlar; 6- chinni marjonlar; 7-  harakatlanmaydigan  
shtutser. 
 
Termoelektrodlar  odatda  bir  kanalli  yoki  ikki  kanalli  chinni  trubkalar  bilan  izolyasiya 
qilinadi  va  himoyalovchi  g‘ilofga  joylashtiriladi.  Tashqi  zanjirda  termoelektrodlarni  birlashtirish  
uchun  termoparalarning  elektrizolyasiyalovchi  materialdan  tayyorlangan    qalpoqchalari  xizmat 
qiladi. 
 
Atrof-muhit  haroratini  o‘zgarishining  vujudga  kelgan  elektr  yurituvchi  kuch  kattaligiga 
ta’sirini bartaraf etish uchun termoparani  bo‘sh bo‘lgan  uchlarini termostatlashtiriladi yoki maxsus 
kompensatsiyalovchi qurilma qo‘llaniladi.     
Termoparalarni  ikkilamchi  asboblar  bilan  biriktirish  termoelektrodli  simlar  orqali  amalga 
oshiriladi.  
Simlar  termoparalarni  o‘zi  tayyorlangan  materiallardan    yoki  termoparani  elektr 
yurituvchi kuchiga teng bo‘lgan,  100
0
S haroratda  uni elektr  yurituvchi  kuchini oshirib beradigan  
boshqa qotishmalardan  tayyorlanadi.     
 
Haroratni o‘lchash uchun termopara majmuasida ikkilamchi asboblar sifatida, qoidaga ko‘ra  
laboratoriga xos yoki avtomatik  potensiometrlar yoki  millivoltmetrlardan foydalaniladi.  
 
Seriyali  chiqariladigan  termoparalarning  asosiy  ma’lumotlari    11.1-va    11.2-jadvallarda 
keltirilgan (qavsda o‘lchashning qisqa rejimida  o‘lchashni yuqori chegaralari ko‘rsatilgan). 
11.1-jadval 
 
Seriyali 
chiqariladigan 
termoparalarni  
turi 
Darajalanishni 
ifodalanishi va 
nomlanishi  
O‘lchashning oraliqlari 
t.e.d. 
 t
o
=0 
o

 t=100
o
C 
quyi  
yuqori  
TXK 
XK(xromel-
kopel) 
-50 
o
S 
600 (800) 
o
S 
6,95 mV 
TXA 
XA (xromel-
alyumel) 
-50 
o
S 
1000 (1300) 
o
C 
4,1 mV 
TPR 
PR-30/6 
(platinorodiy 
30% 
platina 6%) 
+300 
o
S 
1600 (1800) 
o
S 
0 mV 
TPP 
PP-
1(platinorodiy 
10%-platina) 
-20 
o
S 
1300 (1600) 
o
S 
0,643 mV 


 
19 
 
 
 
Ba’zir bir termoparalarni standart darajalashtirish tavsiflari 11.2-jadvalda keltirilgan. 
11.2-jadval 
 
t, 
o
Sdarajalashtirish 

20 
40 
50 
60 
80 
100 
200 
300 
XK 

1,31 
2,66 
3,35 
4,05 
5,48 
6,95 
14,66  22,91 
XA 

0,80 
1,61 
2,02 
2,43 
3,26 
4,10 
8,13 
12,21 
PP-1 

0,112 
0,234 
0,299  0,368  0,500  0,643  1,436 
314 

Download 2,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   104




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish