O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti

3.3.Pimpinella anisum l. o‘simligidan ajratib olingan efir moyining kimyoviy tarkibini GX-MS usulida o‘rganish

PIMPINELLA ANISUM L. O‘SIMLIGIDAN AJRATIB OLINGAN EFIR

MOYINING KIMYOVIY TARKIBINI GX-MS USULIDA O‘RGANISH

Tekshirishlar uchun Samarqand viloyati Urgut tumanidagi “M.Ulug„bek” fermerlar uyushmasi hududida madaniy holda etishtirilgan va 2020 yilning oktyabr-noyabr oylarida yig„ib olingan Pimpinella Anisum L.(Arpabodiyon) o„simligining er ustki qismi ishlatildi. GOST bo„yicha Efir moyining zichligi piknometriya usulida, sindirish ko„rsatkichi Abbe refraktometri va optik aylanishi polyarimetr yordamida aniqlandi. Kimyoviy tarkibini o„rganishda gazoxromato-mass-spektrometriya (GX-

MS) usuli qo„llanildi. Olingan natijalarni qayta ishlash statistik usullarda bajarildi. Pimpinella Anisum L. (Arpabodiyon) o„simligining maydalangan er ustki qismidan efir moyi suv bug„i bilan haydash usulidan foydalanib ajratildi [33]. Pimpinella Anisum L. o„simligining er ustki qismi namunasidan ajratib olingan efir-moyining miqdori (n=5) 0,76 0,06 % ni tashkil etdi. Ajratib olingan efir moyi undagi turli qo„shimchalar va suvdan ajratildi va yordamida quritildi. Ajratilgan efir moyining zichligi va sindirish ko„rsatkichi GOST 14618.10-78 bo„yicha hamda optik aylanish burchagi GOST 14618.9-78 bo„yicha aniqlandi. Efir moyining fizik-kimyoviy kattaliklari: zichligi - 0,983 0,005, g/ml; sindirish ko„rsatkichi - 1,556 0,004; optik aylanishi, 200C da – +2 dan -1 gacha, gradus. Pimpinella Anisum L. o„simligining er ustki qismi namunasidan ajratib olingan efir moyining GX-MS analizi kvars shishadan tayyorlangan uzunligi 25 m va ichki diametri 0,25 mm bo„lgan hamda ichki sirtiga 0,25 μm qalinlikda turg„un faza (SE-30) qoplangan kolonkada olib borildi. Kolonka termostatining temperaturasi 30 dan 5 gradus/minut tezlikda 280OS gacha ko„tarildi, bug„latgich va xromatografik kolonka bilan mass-spektrometrik detektor o„rtasidagi interfey temperaturasi 280OS. Mass-spektrlarni qayd etish kvadrupolli mass-spektrometrda elektronlarning

ionlovchi energiyasi 70 eV bo„lgan elektron urishli ionlanishda qayd etildi. Ma‟lumotlar 30-650 a.m.b. oralig„ida 1,9 skanirlash/sekund tezlikda yig„ildi. Analiz vaqti – 50 minut. Efir moyi namunasi tarkibidan ajratilgan moddalarning identifikatsiyasi ushlanish kattaliklari [24], struktur-guruh tashkil etuvchilarning parametrlari [22-24] asosida hamda GX-MS ning mass-spektrlar bazasi yordamida amalga oshirildi. Ajratilgan komponentlarning miqdoriy analizi ichki normallashtirish usulida bajarildi. Olingan natijalar va ularning muhokamasi. Pimpinella Anisum L. o„simligi efir moyining sifat va miqdor tarkibi keltirilgan.

Pimpinella Anisum L. o„simligi efir moyining sifat va miqdor tarkibi

N Ushlanish vaqti Komponent Miqdori, %

1 2.12 3-metilbutanal 0,15 0,01

2 2.18 2-metilbutanal 0,06 0,01

3 6.91 pinen 0,07 0,01

4 9.78 terpinen 0,15 0,01

5 10.14 para-simen 0,13 0,01

6 10.29 Limonen 0,28 0,02

7 11.48 terpinen 0,21

8 13.36 Lenalool 0,28 0,01

9 16.49 Mentol 0,09 0,01

10 16.72 terpinen-4-ol 0,61 0,02

11 17.32 terpineol 0,15 0,01

12 17.58 Metilxavikol 1,28 0,08

13 19.41 kumin aldegidi 0,19 0,01

14 17.68 karvon 0,27 0,02

15 19.98 sis-anetol 0,38 0,02

16 20.22 anis aldegidi 0,65 0,03

17 21.78 trans-anetol 82,56 1,24

18 23.59 elemen 0,13 0,01

19 26.96 kariofillen 0,10 0,01

20 27.74 trans- bergamoten 0,08 0,01

21 28.21 ximachalen 0,41 0,02

22 28.65 farnezen 0,08 0,01

23 29.46 ximachalen 3,89 0,11

24 29.71 ar-kurkumen 0,98 0,06

25 30.19 zingiberen 1,05 0,05

26 30.36 ximachalen 0,32 0,02

27 30.72 bisabolen 0,71 0,03

28 31.34 seskvifellandren 0,16 0,01

29 42.98 izovalerilizoevgenol 1,32 0,02

30 44.81 epoksiizovalerilizoevgenol 0,51 0,01

Eslatma: xromatogrammadagi ajralgan 6 ta komponent identifikatsiya qilinmadi. Jadvaldagi ma‟lumotlardan ko„rinib turibdiki, Pimpinella Anisum L. o„simligidan ajratilgan efir moy tarkibidan GX-MS usulida terpenoidlar, seskviterpenoidlar va boshqa organik birikmalar sinflariga mansub bo„lgan moddalar aniqlandi. Ularning kimyoviy formulalar keltirilgan. Pimpinella Anisum L. o„simligidan ajratilgan efir moyi tarkibidan identifikatsiya qilingan moddalarning struktura formulalari