O„zbekiston respublikasi sog„liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

 
-Peroral; 
 
-Transdermla; 
 
-Teri osti; 
 
-Implantatsion; 
 
-Ingalyatsion; 
 
-Regional. 
 
3.  Dozalovchi ingalyatorlar.  
 
-Ingalyatsion 
 
4.  Texnik qurilmalar 
 
-Peroral; 
 
-Teri osti; 
 
-Implantatsion. 
 
 
    Hozirgi kunda qayd etilayotgan yangi dori vositalari orasida 75% ini yangi dori 
turlari, qurilma va yo`naltiruvchi tizimlar tashkil etadi va ular soni ko`paymoqda, uni 
AQSh bozori misolida ko`rish mumkin. 
 
AQSh bozorida dori vositalarini yo`naltirish tizimlari va dori turlari 
Jadval 1.2 
 

---

39 
 
  
Yo`naltirish 
tizimlari va 
qurilmalar  
 
 
 
2001 yil 
 
 
2002 yil 
 
 
2003 yil 
 
 
2008 yil 
 
Ortacha 
ko`payishi,  
     % 
 
DMni sekin 
ajratib 
chiqaruvchi 
DT (peroral, 
inyeksion) 
 
 
 
 
17710,2 
 
 
 
19482,8 
 
 
 
21475,6 
 
 
 
34102,6 
 
 
 
9,7 
 
Implantatsion 
va bachadon 
ichiga 
mo`ljallangan 
DT 
 
 
 
1000,0 
 
 
1185,0 
 
 
1387,2 
 
 
2485,4 
 
 
12.4 
 
Transdermal 
DTlar 
 
 
2010,3 
 
2311,9 
 
2648,1 
 
4485,4 
 
11,3 
 
Yo`naltirishi 
mo`ljallangan 
tizimlar 
 
 
6271,3 
 
7309,2 
 
8317,7 
 
15471,9 
 
13,2 
 
Transmukozal 
 
 
7358,8 
 
8409,9 
 
9714,8 
 
17713,6 
 
12,8 
 
Boshqalar 
 
 
107,8 
 
119,5 
 
131,0 
 
211.1 
 
10,0 
 
Jami 
 
 
34458,4 
 
38818,3 
 
43674,4 
 
74470,0 
 
11,3 
 
DVni  yo`naltiruvchi  eng  ideal  holatdagi  tizim  –  bu  inert,  biomos,  turg`un,  tez 
ishlatiladigan  bemorlarga  qulay,  zararsiz,  ishlatishda  va  ishlab  chiqarilishida  oddiy, 
sterillanishi mumkin bo`lishi kerak. 
  DMni ajralib chiqishi modifikatsiyalangan DT tasnifiga har xil yondoshilishi ma‘lum: 
yaratish  texnologiyasi  bo`yicha,  ajralish  kinetikasi  va  ajralib  chiqish  mexanizmi 
bo`yicha, tashuvchilar ta‘rifi bo`yicha va terapevtik samarasi bo`yicha. 
   DMni ajralib chiqishi i modifikatsiyalangan dori turlarini yaratish texnologiyasi 
bo`yicha 3 xil turi mavjud: 
1.monolitli(matriksli) tizimlar; 
2.rezervuarli(membranali) tizimlar; 

---

40 
 
3.nasosli(osmotic)tizimlar. 
    Monolit tizimlar asosini matriks tashkil etadi. Matriks eruvchan, erimaydigan, lekin 
bo`kuvchan biodegedratatsiyali  yoki bioeroziya hosil qiluvchi fizik-kimyoviy xossalari 
bilan tariflanadi. 
   Matriks sifatida har xil polimer materiallar, kompleksonlar ishlatiladi.           Matriks 
fizik  kimyoviy  xossalari  bo`yicha  gidrofil  va  gidrofob  yoki  amfifil,  neytral  yoki 
polielektrolit bo`ladi. 
  Strukturasi  bo`yicha  matrikslar  makrog‘ovak,  mikrog‘ovak  va  g‘ovaksizlarga 
bo`linadi.  Birinchi  ikki  holatda  DM  g‘ovaklar  orqali  ajralib  chiqadi:  makroporali 
matriksda  g`ovakni  kattaligi  0,1-1,0  mkm,  demak,  molekuladan  katta;  mikroporali 
matriksda  esa  ,  g‘ovakni  kattaligin5,0-20,0  nm.  G`ovaksiz  matriksda  DM  moddaning 
strukturali to`ridan ajralib chiqadi.  
    Gidrofil matriks suvni shimib oladi, bo`kadi va ular gidrofil DMni ajralib chiqishiga 
ishlatiladi. (Masalan:dekstran, kollagen, sellyuloza hosilalari, alginatlar). 
     Gidrofob  matriks  suvda  erimaydi  ular  lipofil  DMlar  uchun  ishlatiladi.  Ular: 
parafinlar, mumlar, PE,PP, silicon, rezina yoki poliuretanlar(ular suvni kam shimadi).