O„zbekiston respublikasi sog„liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

Mavzu: Gidrogellar va mikroemusiyalar asosida faol moddalarni ta‟sirini 
modifikatsiyalash. 
 
Reja: 
1.  Gidrogellar 
va 
mikroemusiyalar  asosida  faol  moddalarni  ta‘sirini 
modifikatsiyalash ahamiyati 
2.  Yo`naltirilgan  ajralib  chiquvchi  dori  vositalarini  yetkazib  berish  tizimlarini 
asosiy funksiyalari 
3.  Mikroemulsiyalar zamonaviy tibbiyotdagi ahamiyati 
4.  Gidrogellar asosida DT yaratish 
 
Tayanch  tushunchalar:  gidrogel,  mikroemulsiya,  biosamaradorlik,  tashuvchi 
zarrachalar, nanotexnologiya, diffuziya hodisasi 
 
     Farmakoterapiyaning 
samaradorligini 
va 
bezararligini 
oshirish 
maqsadida 
yo`naltirilgan  ajralib  chiquvchi  dori  vositalarini  yetkazib  berish  tizimlarini  ya‘ni  dori 
vositalarini  yetkazishning  nishon  (mo‘ljal)  –  spetsifik  tizimlarini  yaratish  zamonaviy 
farmatsevtik texnologiyasining dolzarb muammolaridan biridir. 
     Yo`naltirilgan  ajralib  chiquvchi  dori  vositalarini  yetkazib  berish  tizimlari  dori 
vositalarini  farmakologik  nishin  bilan  spetsifik  ozaro  ta‘sirini  toksik  nojo`ya  ta‘sirini 
ko`rsatmaydigan konsentratsiyalarda ta‘minlaydi.  
     Dori  vositalarini  kiritishning  an‘anaviy  yo`llari  bunday  sharoitni  ta‘minlamaydi, 
chunki  ular  dori  vositalarining  organizmning  turli  to`qima  va  organlarida  samarasiz 
tomirdan  tashqari  tarqalishi  (biotarqalishi)  bilan  tavsiflanadi.  Hamda  ular  nishon-
organda  kerakli  tanlab  yig`ilishini  ta‘minlamaydi  va  ularda  dori  vositalari  tez 
inaktivatsiya va metabolizmga uchraydi. 
  Preparatning  ta‘sir  etish  joyida  kerakli  konsentratsiyasini  ta‘minlash  maqsadida 
aylanma  qon  tizimida  dori  vositalarining  yuqori  konsentratsiyalarini  infusion  yoki 
bolyusli  yo`l  bilan  ta‘minlash  ushbu  preparatlarning  me‘yoridan  ortiq  toksikligi 
namoyon bo`lishiga olib keladi. 
    Shu sababli, aynan farmakologik nishonga (organ, to`qima, retseptorlar va boshqalar) 
dori  vositalarini  yetkazib  berish  tizimlarini  yaratish,  organizmni  dori  vositalarining 
umutoksik ta‘siridan himoya qiladi va katta terapevtik afzalliklarga ega. 

---

105 
 
    Yo`naltirilgan  ajralib  chiquvchi  dori  vositalarini  yetkazib  berish  tizimlarini  asosiy 
funksiyalari: 
-  Dori vositalarini spetsifik kameraga yetkazib berish (anatomik, farmakodinamik, 
farmakokinetik); 
-  Dori  vositalarini  avval  yetkazib  berish  imkoni  bo`lmagan  joylarga  yetkazib 
berish (masalan, hujayra ichiga); 
-  Noturg`un  dori  vositalarining  biosamaradorligini  oshirish  (masalan,  peptid 
tabiatga ega vositalar, gormonlar va b.); 
-  Dori vositalarining talab etilgan vaqtdan oldin metabolizmga uchrashini hamda 
kerak bo`lmagan a‘zolarga tarqalishini oldini olish uchun; 
-  Dori  vositalarining  keng  tarqalishi  natijasida  organizmni  nojo`ya  effektlardan 
himoya qilish; 
-  Farmakologik  nishon  darajasida  dori  vositasining  ajralib  chiqish  tezligi  va 
ta‘sirini nazoratini ta‘minlash. 
Ushbu yo`nalishning mohiyatini dori vositalarini tashuvchin zarrachalar oshiradi: 
tashuvchilar  tizimning  amaliy  ahamiyati  –  onkologik  kasalliklarni  davolashda, 
qand  diabetida,  Parkinson  va  Altsgeymer  kasalliklarida,  yurak-qon  tomir  tizimi 
kasalliklarida  ,  shu  bilan  birga  antimikrob,  yallig‘lanishga  qarshi  preparatlar, 
nuklein kislotalar, gen preparatlari va vaksinalar yaratishdir. 
Dori vositalarini yetkazib berishda bunday yo`nalishni rivojlanishiga dori vositalari 
va  kasallikning  o`zaro  ta‘sirining  tabiatini,  dori  vositalarining  ta‘sir  etishida  hujayra 
mexanizmlarining,  dozaga,  vaqtga  va  farmakodinamik  va  farmakokinetik  o`zaro 
munosabatlarga,  dori  vositalarning  nojo`ya  ta‘sirlarini  mexanizmlarini  o`rganishda 
olingan zamonaviy yutuqlar sabab bo`ldi. 
Dori  vositalarining  yo`naltirilgan  ajralib  chiqishi  ta‘minlovchi  yetkazib  berish 
tizimlari  tabiiy  va  sintetik  materiallardan,  bioinjener  texnologiyalar,  ayniqsa 
nanotexnologiyalar  yordamida  olingan  turli  tashuvchi  –  zarrachalarni  qo`llashga 
asoslangan. 
Nanotexnologiyalar  yordamida  dori  vositalarini  hujayra  va  subhujayra  darajasida 
yetkazib  berish  imkoni  paydo  bo`ldi.  Natijada  tashuvchi  zarrachalar  kattaligi 
makrozarrachalar uchun millimetrdan, mikrozarrachalar uchun 0,1-100 mikrometrdan, 
nanozarrachalar uchun 1-100 nanometrdan kamayib bormoqda (jadval).