fazilatlarning rivojlanishi uchun tabiiy shart-sharoitlar paydo bulishi genetik jixatdan
oldindan belgilab kuyilganligi ta'kidlanadi. Dunyoga kelayotgan chakalokning gavda
tuzilishi unda tik yurish uchun imkoniyatning mavjudligini takozo etsa, miyasining
tuzilishi akli-xushining rivojlanishi uchun imkoniyat tugdiradi, kullarining
shakl-shamoyili mexnat kurollaridan foydalanish istikbolining mavjudligini kursatadi
va xokazo. Bular bilan chakalok uz imkoniyatlari yigindisiga binoan odam xar kanday
xolatda xam bu xildagi fazilatlar yigindisining soxibiga aylana olmaydigan xayvon
bolasidan fark kiladi. Shunday kilib, yukorida aytilganlar orkali chakalokning inson
zotiga mansubligi tasdiklanadi va fakat individ tushunchasida kayd etiladi (bundan
farkli ularok, xayvon bolasi dunyoga kelishi bilanok va xayotning oxiiga kadar jonzot
deb
yuritiladi).
"Individ"
tushunchasida
kishining
nasl-nasabi
xam
mujassamlashgandir. Yangi tugilgan chakalokni xam, katta yoshdagi odamni xam,
mutafakkirni xam, akli zaifni xam, yovvoyilik boskichidagi kabilaning vakilini xam,
madaniyatli mamlakatda yashayotgan yuksak bilimli kishini xam individ deb
xisoblash mumkin.
Shunday kilib, konkret individ deb ataganda biz juda kup narsalarni aytgan
bulamiz. Aslini olganda, bu bilan uning potensial ravishda inson ekanligi aytilgandir.
Uning bundan keyingi va xatto juda xam umumiy tarzdagi ta'rifi fazilatlarini bayon
etilishi va izoxlanishini takozo kiladi. Bunday fazilatlarsiz u fakat boshkalarga
uxshamaydigan emas, balki ular kabi xarakat kilmaydigan, fikrlamaydigan, iztirob
xam chekmaydigan, jamiyat a'zosi sifatida, tarixiy jarayonning ishtirokchisi sifatida
sosial alokalarga jalb xam etilmagan real kishi emas, balki demografik
ma'lumotnomalardagi jonsiz birlik xolida koladi, xolos. Individ sifatida dunyoga
kelgan kishi aloxida sosial fazilat kashf etadi, shaxs bulib yetishadi. Individ xali
bolaligidayok tarixan tarkib topgan ijtimoiy munosabatlar sistemasiga jalb etiladi. U
bu sistemani allakachon tayyor xolda uchratadi. Kishining jamiyatdagi bundan
keyingi rivojlanishi munosabatlarning shu kadar chigalliklarini vujudga keltiradiki, bu
xol uni shaxs sifatida shakllantiradi.
Psixologiyada individ tomonidan amaliy faoliyat va munosabat jarayonida xosil
kilinadigan xamda ijtimoiy munosabatlarning individga ta'sir utkazish darajasi va
sifatini belgilaydigan sistemali tarzdagi sosial fazilat shaxs tushunchasi bilan ifoda
etiladi.
Individning aloxida sosial fazilati sifatidagi shaxsning uzi nimaq Eng avvalo,
agar biz shaxs individning fazilati ekanligini tan oladigan bulsak, bu bilan biz individ
va shaxsning birligini tasdiklagan va ayni paytda bu tushunchalarning bir-biriga
uxshashligini inkor etgan bulamiz (misol uchun, yoruglikni sezuvchanlik
fotoplenkaning xususiyati xisoblanadi, lekin fotoplenka-bu yoruglikni sezuvchanlik,
yoki yoruglikni sezuvchanlik-bu fotoplenka degan ma'noni anglatmaydi). "Shaxs va
individ" tushunchalarining bir-biriga uxshashligini barcha yetakchi sovet psixologlari
- B.G.Ananyev, A.N.Leontyev, B.F.Lomov, S.L.Rubinshteyn va boshkalar inkor
etishadi.
Do'stlaringiz bilan baham: