~ 135 ~
Tizimdagi barcha moddiy va nomoddiy oqimlarni
kompleksli boshqarish
logistika predmetini tashkil etadi.
Logistika ishlab chiqarish sohasini qanday tarzda qamrab olgan bo‗lsa, moddiy
manfaatlar almashinuvi (moddiy-texnika ta‘minoti va savdo-sotiq tizimi)ni ham
xuddi shunday tarzda qamrab oladi. U ishlab chiqarish va marketing, moliya va
iqtisodiy hisoblar hamda zarur bo‗lgan axborotni qayta ishlashni boshqarishning
yagona tizimi faoliyatini yaratishga va nazorat qilishga yo‗naltiriladi.
Moddiy resurslardan tugal holatda foydalanuvchi yirik sub‘ektlardan biri
sifatida qurilish kompleksi katta miqyosdagi manfaatdorlikni ko‗zlagan holda bu
resurslardan oqilona foydalanish orqali ularni qo‗llashning
samarador shakllarini
yaratadi.
Bu masalalar yechimini resurslarning barcha turlariga qo‗llash mumkin va
bunda bu yechim ularning har birida o‗z spetsikasiga ega bo‗ladi.
Qurilish ishlarini bajarishda foydalaniladigan va konstruksiyalarni montaj
qilishga mo‗ljallangan mashina va jihozlar uchun sotib olishning lizing shakli ancha
qulaydir.
Materiallar, qurilish konstruksiyalari va detallari uchun ularni sotib olish bilan
bog‗liq bo‗lgan mablag‗larni minimillashtirish maqsadida materiallar oqimini
ratsionizatsiyalashtirish birinchi darajali ahamiyat
kasb etadi, bu esa o‗z
navbatida
materiallar oqimini shakllantirish va ular harakatini boshqarishning samarador ilmiy
quroli sifatida logistikani qo‗llashning maqsadga muvofiqligi va zarurligini oldindan
aniqlab beradi.
Qurilish materiallari bozori va kapital qurilish tarmog‗i hozirgi vaqtda
O‗zbekiston xo‗jalik – iqtisodiy kompleksi segmentlarini tashkil etadi, ularda logistik
siyosatni ilgari surish uchun etarlicha sharoitlar yaratilgan.
Xozirgi vaqtda qurilish materiallari bozorida boshqa ishlab chiqarish
mahsulotlari bozorlariga qaraganda yuqori darajadagi raqobat kuzatilyapti.
Qurilish
materiallari
sanoati
va
qurilish
industriyasi
korxonalari
ishlatilmayotgan ishlab chiqarish quvvatlarining katta zahiralariga ega va ularning
chetki ehtiyojlar yuqori talablarini qoniqtira olish nuqtai-nazaridan kelib chiqqan
holda ko‗pchiligi to‗liq ishga tushirilsa ular xoridorlar
bilan hamkorlik qilishga
tayyor bo‗ladi.
Investitsion jarayonda materiallar oqimining katta qismi qurilish kompleksi
ichida shakllanadi va ular ushbu kompleks bug‗inlari va bo‗limlari harakatlariga, ular
tomonidan tanladigan ratsional yechimlar hamda ularning ketma-ket amalga
oshirilishiga to‗liq bog‗liq bo‗ladi.
Qurilishdagi materiallar oqimi uning chegarasidan tashqarida boshlanadi va u
asosiy jamg‗armalarni yaratish (yangilash, ta‘mirlash) jarayonida bu materiallar
oqimidan foydalanish vaqtida yakunlanadi. Sanoatda esa
materiallar oqimi berilgan
ishlab chiqarishda tayyor mahsulotlar yaratish bilan yakunlanmaydi, balki uning
harakati aylanma jamg‗armalar elementi sifatida boshqa ishlab chiqarishga
o‗tkaziladi (transformalashtiriladi). SHuning uchun logistikani mehnat mahsulotlariga
qo‗llab bo‗lmaydi.
Qurilish sikli jarayonida puxta ifodalangan bir jinsli bo‗lmagan mahsulotga ega
~ 136 ~
bo‗lish bilan siklning har bir stadiyasida materiallar tarkibi o‗zgaradi (poydevorlarni
qurishda, devorlarni tiklashda, tom
yopish ishlarini bajarishda, ichki pardozlash
ishlarini amalga oshirishda, injenerlik kommunikatsiyalarini o‗tkazishda va h.k.).
SHunig uchun qurilish siklining har bir bosqichi uchun unga xos bo‗lgan logistik
yechimlar zarur bo‗ladi. Agar sanoatda logistik yechim uchun mahsulot
yo‗naltiruvchi moment bo‗lsa, qurilishda esa bu qurilish siklining bosqichi bo‗ladi.
Qurilishda materiallar oqimi ishlarni ishlab chiqarishni bir ob‘yektdan
boshqasiga ko‗chirish bilan yoki bir vaqtning o‗zida bir nechta ob‘yektlarni tiklashda
ishlab chiqarish kuchlarini va vositalarini taqsimlab tarqatish bilan o‗zining
yo‗nalishini uzluksiz ravishda o‗zgartiradi.
Bundan kelib chiqadiki, ishlarnii shlab
chiqaruvchi (prorab) aynan bir xil materiallardan foydalangan holda turli logistik
yechimlarni qo‗llaydi, bu esa bir-biriga o‗xshashgan bo‗lgan bir qancha sharoitlarda
ularning mos tushushini inkor etmaydi.
Ratsional logistik yechimlarni tuzish, ya‘ni materiallar oqimida ishtirok etuvchi
xo‗jaliklar faoliyati tarkibi va xarakterini aniqlash moddiy-texnika ta‘minoti sohasida
samarador yechimlarni qidirishning muhim tarkibiy qismini tashkil etadi. Aniq
sharoitlarda logistik zanjirni unga savdo vositachilarini kiritgan holda uzaytirish
maqsadga muvofiq bo‗ladi. Ayniqsa bu O‗zbekistonda aynan qurilishda keng
rivojlangan kichik biznesni moddiy – texnika jihatdan ta‘minlash jarayoniga ko‗proq
tegishlidir.
Ishlab chiqarish–texnologik komplektatsiya bo‗limlari logistik zanjirning oraliq
bo‗g‗ini sifatida qurilish uchun juda xosdir.
Xulosa sifatida quyidagilarni alohida ta‘kidlash juda muhimdir.
Bozor iqtisodiyotiga o‗tish qurilish kompleksidagi o‗zaro
munosabatlar
xarakteri va uning moddiy ta‘minoti sohasini ham tubdan o‗zgartirdi. Qurilish
kompleksi tomonidan qurilish materiallariga bo‗lgan talablar va ehtiyojlarning holati
va etkazuvchilarning narx siyosati qurilish materiallari bozori kon‘yukturasining
asosiy omillariga aylandi. Bozor turidagi iqtisodiy sharoitlarda etkazuvchilar uchun
mahsulotlar sotilishini tashkil etish, istemolchilar uchun esa ularni minimal narxlarda
xarid qilish bosh muammoga aylandi.
Qurilish kompleksi (materiallar resurslarini tugallangan holatda iste‘mol
qiladigan yirik sub‘ektlar) oldida materiallar resurslarini xarid qilishning samarador
shakllarini tanlash va ulardan oqilona foydalanish vazifasi turadi. Bu vazifalarni hal
etishda mashinalar va jihozlar bo‗yicha lizingni rivojlantirish, materiallar va qurilish
konstruksiyalari bo‗yicha esa materiallar oqimini samarali tashkil etish katta
ahamiyat kasb etadi, buni muvaffaqiyatli amalga oshirish esa o‗z navbatida moddiy
ta‘minot logistik metodlarini amaliyotga qo‗llash bilan bog‗liqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
