O„zbekiston respublikasi qurilish vazirligi samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti

usti transporti qo„llaniladi, 
texnologik jihozlar ochiq holatda 
joylashtiriladi, madaniy - maishiy xizmat ko‗rsatish joylarining antresollar va 
fermalar (qurilish konstruksiyasi) orasidagi fazoviy kengliklarga joylashtirilishi 
loyihalash jarayonida ko‗zda tutilishi taqoza etiladi. 
Sex ichidagi transport sifatida ko‗prikli kranlarning sex ichiga joylashtirilishi 
yuk ko‗taruvchi konstruksiyalarni og‗irlashtiradi, bino balandligi va hajmini asossiz 

---

~ 74 ~ 
ravishda oshiradi. 
Massasi 5 tonnadan oshmaydigan yuklar bilan ishlaydigan ishlab chiqarishda 
(sexlarda) polda yuradigan va osma transport (elektrokaralar, avtoyuklagichlar, 
konveyerlar, kran - balkalar) dan foydalanish ancha maqsadga muvofiqdir. 
Umuman olganda ko‗plab ishlab chiqarish korxonalari ishlab chiqarish 
sexlarida 
texnologik jihozlarni binolar tashqarisiga emas, balki ichkariga ochiq 
holatda joylashtirish
uchun imkoniyatlar mavjud bo‗ladi yoki ularni joydagi usti 
yopiq joylarga joylashtirish talab etiladi. 
Texnologik o‗rnatmalarni kimyo va metallargiya, qurilish materiallari ishlab 
chiqarish sanoati hamda shu kabilarda yopiq va yarim yopiq holatda joylashtirish 
mumkin. Hozirgi vaqtda tashqarida joylashgan maydonlarga joylashtirish uchun zarur 
bo‗lgan issiqlik izolyasiyasiga ega bo‗lgan yangi germetik jihozlarning namunalari 
ishlab chiqarilmoqda. Texnologik jihozlarni ochiq maydonlarga joylashtirishda 
qurilishga sarflanadigan mablag‗lar 4 – 6% ga qisqaradi. 
Maishiy xizmat ko‗rsatish xonalarini antresollarga, fermalar orasidagi va 
sexlardadgi bo‗sh joylarga joylashtirish orqali kattaroq miqdordagi mablag‗larni 
iqtisod qilishga erishish mumkin. Ayniqsa ko‗prikli kranlarga ega bo‗lmagan sexlar 
uchun bunday yechimni qabul qilish ancha maqsadga muvofiq bo‗ladi (qurilish sarfi 
qisqaradi, ishchilarga xizmat ko‗rsatish yaxshilanadi, chunki dam olish joylari hamda 
oshxona ish joylariga yaqin joylashadi). Madaniy – maishiy va ma‘muriy xonalarni 
fermalar orasidagi bo‗sh joylarga (ochiq fazoviy kenlikka) joylashtirish tepa qismida 
fonari bo‗lmagan ko‗p oraliqli sanoat binolarini qurishda ancha engil echiladi. 
Binoning tepa qismiga fonarlar qurish qurilish umumiy tannarxining 7% ini tashkil 
etadi. Fonarlar har doim ham aeratsiya va tabiiy yorug‗likni ta‘minlayvermaydi. 
Tomi yassi bo‗lgan va devorlarida yorug‗lik o‗tkazuvchi oraliqlar (derazalar)ga ega 
bo‗lmagan fonarsiz ko‗p oraliqli binolar keng tarqalmoqda. Ularda havo almashinuvi 
sun‘iy ventilyasiya, yoritish esa kunduzi yoritadigan chiroqlar yordamida 
ta‘minlanadi. Bunday binolar nisbatan ancha past tannarxga ega bo‗ladi, ularni qurish 
uchun esa ancha kam tipli va markali konstruksiyalar talab qilinadi. Qurilish ishlari 
va binoni ekspluatatsiya qilish sezilarli ravishda soddalashadi. Mehnat unumdorligi 
oshadi, chunki bunday vaziyatda ish joylari sutka davomida har doim bir maromda 
yoritilib turiladi, havoning muntazam ravishda almashinib turishi mehnat sharoitini 
yaxshilaydi. 
Kolonnalar 
yirik gabaritli to„rlarining
qo‗llanilishi texnologik jihozlarni 
ratsional joylashtirish va ishlab chiqarish maydonini 10% ga iqtisod qilish imkonini 
beradi. Bunday binolarni qurish mayda to‗rli binolarni qurishga qaraganda 3-4% ga 
qimmat bo‗ladi. Shu bilan bir qatorda ularni qurishga sarflanadigan solishtirma sarf-
xarajatlar 6-7% kam bo‗ladi. Bunday binolarda texnologik jarayonlarni qayta tashkil 
etish ancha engil amalga oshiriladi, chunki jihozlarni qayta o‗rnatish va transport 
oqimini o‗zgartirish uchun katta imkoniyat (keng maydon) mavjud bo‗ladi.
Konstruksiyalarni yiriklashtirish va fazoviy konstruksiyalarga o„tish orqali
konstruktiv 
yechimlarni 
takomillashtirishga 
erishish 
mumkin. 
Temirbeton 
zavodlarida qoliplash metodini qo‗llash orqali maqbul hajmdagi konstruksiyalar 
tayyorlanadi. 
Zavodda 
tayyorlangan 
yassi 
elementlardan 
yig‗ma–quyma 

---

~ 75 ~ 
konstruksiyalar yaratiladi. Bunday konstruksiyalarga hajmli sanitar – texnik 
kabinalar, lift shaxtalari, tonnellarning shaxtalari, kvartira bloklari, sanoat binolari 
yopilmasi metall bloklarini misol tariqasida keltirish mumkin. 
Qurilishda katta o‗lchamli oraliq va tom yopish plitalari hamda devor 
panellarini qo‗llash keng tarqalmoqda.
Loyihachilar 
bir 
nechta 
operatsiyalarni 
avtomatlashtirish 
bilan 
mexanizatsiyalashgan usulda yangi konstruksiyalarni tayyorlash ustida ish olib 
borishmoqda. Temirbeton konstruksiyalarda montaj uchun mo‗ljallangan ilgaklarni 
boshqa moslamalar bilan almashtirish oldinga maqsad qilib qo‗yilgan. Bu esa yiliga 
0,3 mln. tonna po‗latni iqtisod qilish imkonini beradi.
Loyiha yechimlari samaradorligini oshirish yo‗nalishlaridan biri bu