O„zbekiston respublikasi qurilish vazirligi samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti

Umumiy tushuntirish matnida 
ob‘yektning loyihaviy quvvati, mahsulotlar 
nomentklaturasi, sifati va raqobatbardoshligi, ob‘yekt bo‗yicha resurslarga bo‗lgan 
talab–ehtiyojlar to‗g‗risidagi ma‘lumotlar, qurilish maydoni joylashgan rayonning 
ijtimoiy - iqtisodiy va ekologik sharoitlari, bosh reja, injenerlik tarmoqlari va 
kommunikatsiyalari hamda investitsion loyihani amalga oshirishning boshqa 
xarakteristikalari bo‗yicha asosiy ko‗rsatkichlar haqidagi ma‘lumotlar beriladi. 
2. 
Bosh reja va transport.
Bosh reja, ichki maydon va tashqi transport bo‗yicha 

---

~ 67 ~ 
ko‗rsatkichlar, hududni ko‗kalamzorlashtirish bo‗yicha asosiy rejaviy yechimlar, 
tadbirlar va boshqa materiallarni o‗z ichiga oladi. 
3. 
Texnologik yechimlar 
– ishlab chiqarish texnologiyasi, mahsulotlarni 
tayyorlash uchun zarur bo‗lgan mehnat sig‗imi xarakteristikalari, mahsulotlar sifatini 
nazorat qilishni tashkil etish bo‗yicha takliflar, texnologik jarayonlarning yoqilg‗i-
energetik va moddiy balanslari, atrof-muhitga zararli moddalarni chiqarishni bartaraf 
etish bo‗yicha texnik yechimlar keltiriladi va h.k. 
4. 
Ishlab chiqarish, korxonani boshqarish hamda ishchi va xizmatchilar uchun 
barcha zarur bo„lgan sharoitlarni yaratishni tashkil etish va ularning mehnatini 
muhofaza qilish
korxonani boshqari tashkiliy – funksional tuzilmasining tahlilini, 
boshqarishning avtomatik tizimi (BAT), ishchi o‗rinlari soni va jihozlar bilan 
ta‘minlanganligi, ishchi – xodimlar mehnat qilishlari uchun sanitariya-gigienik 
sharoitlarning yaratilganligi, mehnatni muhofaza qilish va texnika xavfsizligi 
bo‗yicha chora – tadbirlarni o‗z tarkibiga kiritadi. 
5. ―Arxitekturaviy – qurilish yechimlari‖ bo‗limiga qurilish maydonining 
injener – geologik, gidrogeologik sharoitlari to‗g‗risidagi ma‘lumotlar, arxitekturaviy 
– qurilish yechimlarining va ishlab chiqarish shovqinlarini va tebranishlarni 
pasaytirish bo‗yicha chora – tadbirlarning asoslanishi kiradi va h.k. 
6. 
Injenerlik tarmoqlari va tizimlari, jihozlari
bo‗limida suv ta‘minoti, 
kanalizatsiya, isitish tarmog‗i, shamollatish bo‗yicha yechimlar keltiriladi va h.k.
7. 
“Qurilishni tashkil etish” 
bo‗limida QMKga muvofiq ravishda ―Qurilish 
ishlab chiqarishini tashkil etish‖ (QITE) ishlab chiqiladi va unda ob‘yektni tiklash 
jarayonida resurslardan (shu bilan bir qatorda vaqt resurslaridan ham) foydalanish 
prinsiplari tavsiflanadi. 
QITE tarkibiy qismlari – qurilish bosh rejasi va qurilish kalendar rejasidan 
iborat bo‗ladi. QITEda qurilishni materiallar, konstruksiyalar, yarimfabrikatlar, 
detallar, buyumlar, qurilish mashinalari hamda transport vositalari bilan ta‘minlash 
manbalariga doir savol va masalalar echiladi. Bunda butun qurilish bo‗yicha qurilish 
ishlab chiqarishi hajmlari mavjud bo‗lgan resurslar bilan solishtiriladi. Agar 
korxonaning ishlab chiqarish quvvtlari etarli bo‗lmasa, u holda ularni oshirish 
bo‗yicha chora – tadbirlar ishlab chiqiladi. 
Qurilishni tashkil etish loyihasi ob‘yektlar qurilishi kalendar rejasi va asosiy 
qurilish – montaj ishlarini ishlab chiqarish metodlarini o‗z ichiga oladi, pudratchi 
qurilish tashkilotlar tarkibi, ularni boshqarish tizimi, qurilishni amalga oshirish 
jarayonida ularni rivojlantirish yo‗llarini aniqlab beradi. 
8. ―Atrof – muhitni muhofaza qilish‖ bo‗limida ob‘yektni qurish jarayonida 
ham keyingi ekspluatatsiya jarayonida ham atrofdagi tabiiy muhitga ko‗rastiladigan 
zararli ta‘sirni kamaytirish va bartaraf etish bo‗yicha chora – tadbirlar keltiriladi. 
9. 
Fuqaro mudofasi bo„yicha injener – texnik tadbirlar 
aholi va hududni tabiiy 
ofatlardan hamda texnogen xarakterli favqulodda vaziyatlardan himoya qilish 
bo‗yicha tadbirlarni o‗z tarkibiga kiritadi. 
10. ―Smeta hujjatlari‖ bo‗limi qurilish tannarxining jamlangan smeta 
hisoblarini, zarur bo‗lgan hollarda sarf – xarajatlar jamlamasini, ob‘yektli va lokalli 
smeta hisoblari, alohida turdagi sarf-xarajatlar va shu bilan birgalikda tadqiqot ishlari 

---

~ 68 ~ 
hamda loyihalash ishlari bahosini ham o‗zida mujassam etadi. Smeta hujjatlarida 
qurilishning smetaviy narxini ikkita narx bo‗yicha: bazisli va oldindan (yoki 
bashoratli) baholash tavsiya etiladi. Bazisli va bashoratli narxlar asosida 
buyurtmachilar va pudratchilar qurilish mahsulotlariga qo‗yiladigan jamlanma 
(shartnomali) narxlarni shakllantiradilar. 
11. 
“Investitsiyalar samaradorligi”
bo‗limida investitsiyalarni asoslash vaqtida 
o‗rnatilgan kapital mablag‗lar samaradoligini baholash aniqlanadi. 
Loyiha (texnik loyiha)da, qoidaga ko‗ra, qurilishni bajarishga jalb qilish va uni 
amalga oshirish bo‗yicha savdolashish e‘loni uchun tenderli hujjat ishlab chiqiladi. 
Texnik loyiha, qoidaga ko‗ra, ekspertizadan o‗tkaziladi. Aksariyat hollarda 
buyurtmachi yirik va murakkab ob‘yektlarni ekspertizadan o‗tkazish uchun tender 
e‘lon qiladi. Ekspertiza jarayonida ishlab chiqilgan loyihaning loyihalash uchun 
taqdim etilgan texnik topshiriqqa muvofiq kelishi tekshiriladi, ilg‗or taraqqiyot 
natijalaridan foydalanganlik darajasi va loyihaviy yechimlarning yangligi tahlil 
qilinadi, kapital mablag‗lar iqtisodiy samaradorligining to‗g‗ri baholanganligi 
tekshiriladi, qabul qilingan loyihaviy yechimlar mamlakatdagi va xorijdagi eng 
yaxshi loyihalar bilan solishtiriladi. Inshootning xavfsizligi bilan bog‗liq bo‗lgan 
masalalar yechimlariga alohida e‘tibor qaratilishi taqoza etiladi. 
Ekspertiza yakunlangandan keyin ekspertiza xulosasi loyihalovchiga beriladi. 
Loyihachi ekspertlar tomonidan ko‗rsatilgan kamchiliklarni o‗rganib chiqqandan 
keyin buyurtmachi bilan birgalikda loyihani to‗ldirish va unga o‗zgartirishlar kiritish 
to‗g‗risida qaror qabul qiladi. Undan so‗ng loyiha tasdiqlanadi va buyurtmachi 
ob‘yekt qurilishi uchun tender e‘lon qilish haqida qaror qabul qiladi, shu asosda 
pudratchi qurilish tashkiloti aniqlanadi. 
Xalqaro amaliyot va amaldagi tavsiyalarga muvofiq ob‘yekt qurilishiga tegishli 
bo‗lgan ishchi hujjatlar buyurtmachi tomonidan ishlab chiqiladi yoki uning 
(buyurtmachining) qarori bilan ishchi hujjatlarning kontrakt asosida tuzilishi 
ixtisoslashgan loyiha – ilmiy tekshirish tashkilotlariga topshiriladi. 
Ishchi chizmalarni tuzishda texnik loyihadagi texnik-iqtisodiy ko‗rsatkichlarni 
pasaytiradigan, ishchi – xizmatchilarning mehnat qilish sharoitlariga salbiy ta‘sir 
ko‗rsatadigan yechimlar yoki inshootning xavfsizlik darajasini pasaytiradigan 
yechimlarni qabul qilish taqiqlanadi. 
Ishchi chizmalar kelishuv, ekspertiza va tasdiqlashga topshirilmaydi. Ishchi 
chizmalar qurilayotgan korxona bosh injeneri yoki amaldagi korxona kapital qurilishi 
boshqarmasining bosh injeneri imzosi bilan to‗g‗ridan – to‗g‗ri ishlarni bajarishga 
tadbiq etiladi. 
Ishchi loyihalarni tuzish bosqichida qurilish tashkiloti odatda o‗zining xusuiy 
kuchlari orqali ishlarni ishlab chiqarish loyihasini (IIL) ishlab chiqadi, unda ishlarni 
ishlab chiqarish metodlari va ob‘yektni qurish uchun zarur bo‗lgan resurslar 
aniqlanadi. 
Ishlarni ishlab chiqarish muddatlari moddiy-texnika resurslarining hajmi va 
ularning o‗z vaqtida etkazilib berilishiga bog‗liq bo‗ladi. Bu savollar ishlarni ishlab 
chiqarish va resurslarning ob‘yektga etkazilish grafigini tuzish vaqtida echiladi. 
Qurilish maydonini zarur bo‗lgan material resurslari bilan minimal ravishda 

---

~ 69 ~ 
ta‘minlashdan kelib chiqqan holda qurilish materiallarini ob‘yektga etkazish grafigi 
tuziladi. 
Ob‘yektning bosh qurilish rejasi ham ishlarni ishlab chiqarish va qurilayotgan 
ob‘yektni resurslar bilan ta‘minlash singari IILning muhim tarkibiy qismlaridan biri 
deb hisoblanadi, unda qurilayotgan bino va inshoot oldindan mavjud bo‗lgan doimiy 
va inventar binolarning joylashish o‗rni ko‗rsatiladi. Qurilishning bosh rejasi qurilish 
maydoni hududidan oqilona foydalanishni hisobga olgan holda ishlab chiqiladi. 
Ishlab chiqarish–maishiy xonalarining soni va ularni joylashtirish tartibi sanitariya 
me‘yorlarini qoniqtirishi zarur va ishchilarning qurilish maydoni hududi bo‗yicha 
ortiqcha yurishlariga yo‗l qo‗ymasligi lozim. Injenerlik kommunikatsiyalari trassalari 
va yo‗llar minimal uzunlikka ega bo‗lishi kerak. Qurilish mashinalarini shunday 
joylashtirish taqoza etiladiki (texnika xavfsizligi talablariga rioya qilgan holda), 
bunda ishlab chiqarishni oqilona ishlangan texnologiya bilan ta‘minlash talab etiladi. 
Loyihalash bir bosqichda olib borilayotganda texnik-ishchi loyiha formatida 
tasdiqlanadigan qism va ishchi chizmalar ajratilib ko‗rsatiladi. Tasdiqlanadigan 
qismning kelishuvi va tasdiqdan o‗tkazilish tartibi texnik loyihani kelishish hamda 
tasdiqlash protseduralariga o‗xshash bo‗ladi. 
Ishchi hujjatlar lokalli smetalar, qurilish materiallariga bo‗lgan ehtiyoj 
bayonnomalari, jihozlar spetsifikatsiyalari, ishlarni ishlab chiqarishga qo‗yiladigan 
talablarni o‗z ichiga oladi.