O„zbekiston respublikasi qurilish vazirligi samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti

 
5.4. Loyiha yechimlari iqtisodiy samaradorligini
oshirishning asosiy yo„nalishlari 
 
Loyihalanayotgan ob‘yektning iqtisodiy 
samaradorligi ko‗p 
jihatdan
ekspluatatsiya shart-sharoiti, chiqarilayotgan mahsulot tannarxi hamda loyiha 
yechimlari qanchalik to‗g‗ri qabul qilinganligiga bog‗liq bo‗ladi. Loyiha yechimlari 
iqtisodiy samaradorligini oshirishning asosiy yo‗nalishlari quyidagilardan iborat 
bo‗ladi: hajmiy - rejaviy yechimlar, konstruktiv yechimlarni takomillashtirish, ilg‗or 
texnologiya asosida olingan materiallar va konstruksiyalarni qo‗llash va boshqalar. 
Hajmiy - rejaviy yechimlarni takomillashtirish. Hududda qurilish ob‟yektlari 
zichligi (tig„isligi)ning
oshishi loyihaviy yechim iqtisodiy samaradorligiga katta ta‘sir 
ko‗rsatadi. Qurilishning past koeffitsientida injenerlik kommunikatsiyalarni tortib 
kelish masofasi, yo‗llarning uzunligi o‗sib boradi, ko‗kalamzorlashtirishga, zxavod 
ichidagi transport va injenerlik kommunikatsiyalari tarmoqlarini ekspluatatsiya 
qilishga sarflanadigan mablag‗lar oshadi. 
Ob‘yektlarni hudud bo‗yicha kompaktli joylashtirishga binolar orasidagi 
masofalarni qisqartish orqali erishiladi. Sanoat korxonalari binolarining hududga 
o‗zaro birgalikda joylashtirilishi zavod ichida qo‗llanadigan transport turiga bog‗liq 
bo‗ladi, ayniqsa temir yo‗l transportidan foydalanilganda binolar orasidagi masofa 
katta bo‗ladi. Bundan temir yo‗l transportidan faqat yoqilg‗i, xom – ashyo, qurilish 
materiallarini tashish (kiritish) va tayyor mahsulotni olib ketish uchun foydalanish 
zaruriyati kelib chiqadi. 

---

~ 73 ~ 
Binolarni yiriklashtirish va bloklashtirish 
solishtirma kapital mablag‗larni 
keskin (sezilarli darajada) qisqartirish va hududda qurilish ob‘yektlari zichligini 
(tig‗is joylashuvini) oshirish imkonini beradi. Binolarni yiriklashtirish jarayoni 
qurilishning hamma turlari uchun xarakterlidir. Yirik shaharlarda quriladigan turar – 
joy binolari ko‗p qavatli bo‗lib, katta uzunlikka (200 – 500 kvartiraga) ega bo‗ladi. 
Qishloq xo‗jaligida 100-180 ming chorva mollariga mo‗ljallangan majmualar, yirik 
parrandachilik fabrikalari va sut beruvchi qoramol fermalari quriladi. 
Sanoatda binolarni sexlar va yordamchi – xo‗jalik xizmat bloklariga 
bloklashtirish olib boriladi. Alohida sexlar o‗nlab gektar maydonni egallashi mumkin. 
Yiriklashtirish jarayonini mikrorayonlar va qishloq aholi punktlari uchun ham 
qo‗llash tavsiya etiladi. 
Yarim o„tuvchan va o„tuvchan kanallar
ichiga kommunikatsiyalarni birgalikda 
(qo‗shma tarzda) yotqizish orqali injenerlik kommunikatsiyalari tarmoqlari uzunligini 
qisqartirishga 
hamda 
ekspluatatsiya 
jarayonida 
sarflanadigan 
mablag‗larni 
kamaytirishga erishish mumkin. 
Loyihalashtirishning ilg„or yo„nalishi – 
bu texnologik jarayon nuqtai-nazaridan 
o‗zaro bog‗langan (hamda bog‗lanmagan) bir nechta korxonalarni bir guruhga 
birlashtirishdir. Bunda 
sanoat tuguni
haqida so‗z yuritilyapti. Sanoat tuguniga tegishli 
bo‗lgan korxona turli vazirliklarga bo‗ysunishi mumkin. Korxonalarni ta‘mirlash, 
asbob – uskuna va quyish sexlari, suv – kanalizatsiya, transport va energetika 
xo‗jaliklari, tibbiy va bolalar maussasalari hamda bashqalarni o‗z ichiga olgan 
yagona xizmat ko‗rsatish bazasida binolar bevosita bir – biriga yaqin joylashtiriladi. 
Sanoat tugunlarini qurish alohida korxonalarni qurishga qaraganda qurilish 
maydonini ancha qisqartirish imkonini beradi va ekspluatatsiya xarajatlarini 20 foizga 
kamaytiradi. 
Bunday sanoat tuguniga neftkimyo va mashinasozlik korxonalaridan tashkil 
topgan Saratov sanoat tugunini misol tariqasida keltirish mumkin. Bu sanoat tuguni 
tarkibiga ―Nitron‖ birlashmasi, rezina texnika buyumlari zavodi, sanitar – texnik 
jihozlar ishlab chiqaruvchi zavod, dizel zavodi, qator kengaytirilayotgan va mavjud 
bo‗lgan zavodlar bilan bir birgalikda Issiqlik elektr stansiyasi ham kiradi. Qabul 
qilingan yechimlar sanoat tuguni hududini 14 gektarga qisqartirish, injenerlik 
kommunikatsiyalari uzunligini 93 km ga kamaytirish, bino va inshootlar sonini 16 
taga, xodimlar sonini esa 344 taga qisqartirish imkonini berdi. 
Kapital mablag‗larni iqtisod qilish 5 mln. so‗mni tashkil etdi, yillik 
ekspluatatsion xarajatlar 3 mln. so‗mga qisqardi. 
Sanoat tugunlari bosh rejasi tipli sxemasidan foydalanish orqali yanada 
kattaroq iqtisodiy samaraga erishish mumkin. 
Sanoat qurilishida binolar hajmini qisqartirish maqsadida ko‗prikli kranlar 
o‗rniga yer