O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

8 - rasm. Bir-qavatli meva-sabzavot omborxonasining rejasi.

1. 
   Transformator. 2. U.A. xonasi. 3. Mashina bulimi. 4. Maishiy xonalar. 5. Mexanik xonasi.
   

6. 
   SHit. 7. Issiqlik manbai 8,9. Agregat xonasi. 10. Omborxona 11. Elektrolit xonasi 12. Ombor 13. Temir yul ram’asi 14-19. Saqlash xonalari. 20. Ekspeditsiya
   

21. Avtomobil ram’asi. 22. Yuk vagoni. 23. Tra’. 24. Tarozi. . 25. Refrijetor.

Doimiy omborlar.

Doimiy omborxonalar sigimi jihatidan kichiq, o‘rtacha va katta bo‘ladi. Kichiq omborxonalarning sigimi 100-200 tonna, o‘rtacha omborxonalarniki 10 ming tonnagacha, katta omborxonalarniki 30 ming tonnagacha bo‘ladi. Katta sig‘imli omborxonalar kichigiga qaraganda qurilish va iqtisodiy jihatdan tejamli bo‘ladi. SHu bilan birga mahsulotni saqlashga sarf bo‘lgan xarajat ham kam bo‘ladi.
Omborxonalarni rejalashtirishda ularga transportning kirib chiqishini hisobga olish lozim. Xozirgi kurilayotgan barcha omborxonalar avtotransport bir tamonidan kirib ikkinchi tomonidan chiqib ketadigan qilib kurilgani ma’qul. Bir qavatli omborlar gishtli imorat bo‘lib, ularning devor va shiplari pukak, qipiq, kamish va boshqa materiallaridan tayyorlangan plitalar bilan ko‘lanadi. Omborlar shamollatib turish uchun maxsus kuvirlar bilan jihozlanadi. polni taxtadan qilib ular orasida tirqishlar qoldiriladi. Bo‘lmani pol orqali tashqi havo bilan shamollatib turish uchun ko‘kokli tuynukchalar qilinadi.
Ikki qavatli omborlxonaarda birinchi qavati yer to‘la, ikkinchisi yer usti qavatidan iborat bo‘ladi. Mahsulot saqlash uchun zarur muhitni ventilyatsiya sistemasi orqali vujudga keltiriladi. Omborxonalarning ventilyatsiya sistemasi tabiiy va sun’iy bo‘ladi. Tabiiy ventilyatsiyada havo issiqlik konventsiyasi konuni bo‘yicha harakat kiladi. Kizigan havo kengayib, siyraklashib yuqoriga kutariladi va o‘z paytida sovuq, zich havo okimi pastga tushadi. Omborxona ichidagi havoning tashkaridagi havodan farqi havoning harakat tezligiga bog‘lik. Sun’iy ventilyatsiyada asosan turli xil
ventilyatorlardan foydalaniladi. Bunda mahsulotni saqlash rejimini ma’lum darajada boshqarish imkoniyati tugiladi. Omborxonalarga havoni haydash ventilyatorlarga ulangan havo haydash va havo surish naylari orqali amalga oshiriladi. Sun’iy ventilyatsiya bilan jihozlangan omborlar ko‘pincha katta hajmli bo‘ladi.
Omborxonalarga havo yer osti kranlari orqali tarkatiladi. Bu yerda mahsulotlar yashiklarda, konteynerlarda hamda boshqa idishlarga solingan xolda saqlanadi. Bunda mahsulotni shunday joylashtirish kerakki, ventilyatorlaroning havo surish quvvati joylangan barcha mahsulotlarni sovitish imkonini bersin. SHu bilan birga mahsulotni yuklash va tushirishni mexanizattsiyalashtirish imkoni bo‘lishi lozim.

Sovutkichlar.

Meva va sabzavotlarni sovutkichlarda saqlash istikbolli usullardan biri hisoblanadi. Bunda yilning turli fasllarda ham bir xil sharoit yaratish imkoni bor. Mahsulotni saqlash muddati ancha o‘zaytiriladi va mahsulot yo‘qotishlari kamaytiriladi.
Sovutkichlarni qurish anchagina xarajat va material talab kilsada ular tezda ko‘lanadi. Sovutkichlar sigimiga kura 100 tonnadan kam bo‘lmasligi lozim. Ular muayan haroratda tutib turiladigan bo‘limlardan, mashina bo‘limi va yordamchi binolardan iborat bo‘ladi. Sovutgichlar yer ustida kurilgan bir qavatli omborxona bo‘lib, balandligi 6m gacha bo‘lishi mumkin.
Mahsulot sigimi bo‘lmaning balandligiga bog‘lik. Zamonaviy sovutkichlarning har metr kvadratiga 700-800 kg mahsulot sigadi. Sovutkichlarning poli avtomashina ko‘zovining balandligicha qilinadi. Mahsulotlar tez sovutilsa ulardagi bioximiyaviy jarayonlar va mikroorganizimlarning rivojlanishi bartaraf etiladi, hamda mahsulotning saqlanish muddati o‘zayadi. Mahsulotlarni tez sovutilgan mahsulotlar doim saqlanaadigan bo‘lmalarga kuchiriladi. Sovutkichlarning sovitish samaradorligi termoizalyatsiyaga bog‘lik. Buning uchun bo‘lmaning ichki qismidan bir qavat termoizolyatsiya materialidan o‘tkaziladi bunda unga bug‘ va nam kirishining oldi olinadi. Bo‘lmalar oldini yelim kushilgan issiq bitum bilan ko‘lanib, bitumga issiqlik o‘tkazuvchanligi kam bo‘lgan materiallardan (mineral plita, penoplast torfoplita) yasalgan taxtalar quyib chiqiladi. Keyin esa bug‘ o‘tishning oldini olish uchun ustidan bitum, alyuminiy folg‘ga yoki sement bilan yopiladi. Xozirgi vaqtda zavodlarda te’loizolyatsiya uchun maxsus panellar tayyorlanmokda. Bo‘lmalarning poli asfalt yoki sement qilinadi. Ularning eshiklari ham bir qavat termoizolyatsion materialdan ko‘lanadi. Eshikning devor bilan ulanadigan qismiga rezina kistirma quyiladi. Elektrotransport yuradigan joylarda pollar ayniksa mustaxkam bo‘lishi kerak Buning uchun betonga marmar yoki metalg‘ zarrachalari kushiladi. Odatda sovitish uchun kompressorli sovutkich qurilmalardan foydalaniladi. Sovutgichlar sovitish manbai sifatida ammiak yoki freondan foydalaniladi. Sovutkichlar sovitish xonalari, kuchli sovitish qurilmalari o‘tkazish naylari, haroratni nazorat qilish va avtomatik boshqarib turish asboblari bilan ta’minlangan. Xonalar quvurlar yoki havo vositasida sovutilish mumkin. Quvurlar bilan sovutilganida xonalarga radiatorlar o‘rnatiladi va ulardan sovitish manbai-NaCl yoki CaSl2 ning sovutilgan eritmasi utib turadi. Issiq konventsiyasi konuni bo‘yicha xonalar soviy boshlaydi. Bu usulda sovitilganda harorat xonaning turli joylarida ancha (2-40S) farq kiladi. SHu sababli mevalar saqlanadigan sovutkichlarni quvurlar bilan sovitish tavsiya etilmaydi.
Xonalar havo yordamida, ya’ni ventiliyatorlar yordamida sovutilganda harorat turli joylarda bir xil bo‘ladi. Bo‘lmalarda mahsulotlarni saqlashda maxsus idishlardan, yashik- lotaklar, o‘rta hajmli yashiklar va konteynerlardan foydalaniladi. Idishlardagi mahsulotlarni joylashtirishda taglikdan foydalanish juda qulay. Taglikning o‘lchami 800x1200mm bo‘lib, ularga mahsulot solingan yashiklar taxlanadi. Shunday qilinganda yashiklar mustaxkam turadi. Ko‘pgina sabzovatlar (piyoz, karam, kartoshka, sabzi, lavlagi) va mevalarning ayrim turlari kontinerlarda saqlanadi. Kontinerlarga joylashgan mahsulotni ortish-tushirish ishlari mexanizatsiya yordamida amalga oshiriladi. Yashiklar va kontinerlar bir-birining ustiga 3-5 qavat qilib shtabellarga joylashtiriladi.
Bo‘lmalarda havoning erkin yurib turishi uchun har bir taxning hamma tomonida bushlik koldirilishi kerak. Mahsulot taxlari va yon tomonlaridan 5sm oralik qoldiriladi. Bo‘lmaning shi’i bilan tepadagi mahsulot orasidagi bushlik 50sm bo‘lishi, yon devorlar bilan mahsulot orasidagi
bushlik esa 30-40sm bo‘lishi talab qilinadi. Taxlarning har qaysi ikki qatoridan keyin 60-70sm nazorat yulagi koldirish tavsiya etiladi. Uncha o‘zok vaqt saqlanmaydigan mahsulotlarning har bir qatoridan keyin nazorat yulagi koldirish tavsiya etiladi. Uncha o‘zok vaqt saqlanmaydigan mahsulotlarning har bir qatoridan keyin nazorat yulagi qoldiriladi. Bo‘lmalardan samarali foydalanish uchun tez sotiladigan mahsulot mashina yuradigan markaziy qismga yaqinroq qilib joylanadi. Umuman har kuni bo‘lma sigimiga nisbatan taxminan 10% miqdordagina mahsulot joylanadi.

Nazorat savollari

1. 
   Bosh reja ob’ektlariga nimalar kiradi?
   
2. 
   Sanitar-himoya zonasi nima uchun qilinadi.
   
3. 
   Yuk va odam okimlarining harakatlanish sxemalari.
   
4. 
   Xom ashyo ombori, xom ashyo maydonchalarining umumiy maydonlari qanday hisoblanadi?
   
5. 
   Ishlab chiqarish korxonalarida kanaka omborxonalar bo‘ladi?
   
6. 
   Ishlab chiqarish sexlarining qavatligi qanday aniqlanadi?
   
7. 
   Yong‘inga xavflilik darajasi bo‘yicha korxonalar qaysi kategoriyalarga bo‘linadi?
   
8. 
   Bosh korpusda nima joylashtiriladi?
   
9. 
   Omborlar laboratoriyasining o‘lchamlari nimaga bog‘lik?
   
10. 
    Maishiy xonalarga nimalar kiradi?
    
11. 
    Omborlarning turlari. Ularni qurish uchun joy qanday tanlanadi?
    
12. 
    Shtabel moduli nima degani? Nima uchun ishlatiladi?
    
13. 
    Omborlarning o‘lchamlari qanday aniqlanadi.
    
14. 
    Namunali (ti’ovoy) omborlarga tushuncha bering.
    
15. 
    Ram’a nima uchun ishlatiladi?
    
16. 
    Omborning eshiklari?
    
17. 
    Don massasi saqlaydigan ombor turlari?
    
18. 
    Oddiy va qandukli a qandukning to‘zilishi?
    
19. 
    Elevatorning tuzilishi?
    
20. 
    Doimiy omborlarning sig‘imi?
    
21. 
    Omborlarni ventilyatsiya qilish?
    
22. 
    Sovutgichlarning sig‘imi?
    
23. 
    Sovutgichlarni termoizolyatsiya qilish?
    
24. 
    Omborlarga mahsulotlarni joylashtirish?
    
25. 
    Omborxonalarning bosh rejani tuzishda asosiy koidalar.
    
26. 
    Omborxonalarning bosh reja obg‘ektlari.
    
27. 
    Elevator sanoatining strukturasi
    
28. 
    Don omborxonalarining tasnifi
    
29. 
    Don omborxonalariga qo‘yiladigan talablar
    
30. 
    Don tayyorlov korxonasining bosh rejasi
    
31. 
    Don omborxonalarining konstruktsiyalari
    
32. 
    Vaqtinchalik don omborxonalari
    
33. 
    Meva-sabzavotlarni saqlash uchun omborxonalar.
    

7. – ma’ruza: Saqlash omborlari foydalaniladigan qo‘shimcha transport jihozlari va texnikalari Reja:

   1. 
      Avtomobil va vagonlarni yukdan bo‘shatish moslamalari
      
   2. 
      Yuk ko‘tarish uskunalari
      
   3. 
      Yukni tashish uskunalari
      
   4. 
      Shamollatish uskunalari
      

Adabiyotlar: 1, 3, 5, 6, 7, 8, 9