O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

Ishning maqsadi: quritilgan meva- sabzavotlarni ishlab chiqarish uchun kerakli hisoblarni bajarishni o‘rganish.
Ishni bajarish uslubi. Quritish jarayonida tayyor mahsulotning chiqishi quyidagi sifat va miqdoriy ko‘rsatkichlari asosida aniqlanadi.

1. 
   Qayta ishlashga kelib tushgan xom ashyo miqdori, qayta ishlashga yaramaydigan xom ashyo, ikkilamchi qayta ishlash sexiga yuborilgan mahsulot miqdori. Laboratoriya analizlari asosida konditsion va konditsiya bo‘lmagan xom ashyo aniqlanadi (% hisobida):
   

Aq(α1 m1 Q α2 m2 Q….Q αn m n) / (m1 Q m2 Q… Q m n); A – konditsion xom ashyoning o‘rtacha miqdori;
α – aloxida partiyada kelgan konditsion xom ashyo foizi; m – partiya massasi, t.
1–misol. Bitta partiya massasi 10,5 t, konditsion xom ashyo 92% tashkil etadi; ikkinchi partiya massasi 25 t, konditsion xom ashyo - 85%. Konditsion xom ashyoning o‘rtacha miqdorini aniqlaymiz:
A q (10,5 92 Q 25 83) / (10,5 Q 25) q 87%.
Konditsiya bo‘lmagan xom ashyo miqdori: 100 – 87 q 13%.

2. 
   Ikkilamchi qayta ishlash sexiga yuborilgan xom ashyo miqdori.
   
3. 
   Xom ashyoni tozalash jarayonida hosil bo‘lgan chiqindilar miqdori (massaga nisbatan % hisobida). 2–misol. Qayta ishlashga 250 t sabzavot kelib tushdi. Tozalangandan keyin 200 t qoldi. Chiqindilar miqdori 50 t, foiz hisobida – 50 100 / 250 q 20% tashkil qiladi.
   
4. 
   Yuvish, kesish, blanshirlash jarayonidagi xom ashyo yuqotishlari. Bu yuqotishlar laboratoriya analizlari asosida aniqlanadi. Amalda ular aniqlab bo‘lmaydigan yuqotishlar qatoriga kiradi. Masalan, qayta ishlashga kelib tushgan xom ashyodan yuvish, kesish va blanshirlashdagi yuqotishlar 2,5% tashkil qiladi. Massa bo‘yicha: 250 2,5 / 100 q 6,25 t.
   
5. 
   Quritishga quyiladigan xom ashyo miqdori. Bu ko‘rsatkich qayta ishlashga kelgan xom ashyo va yuqotishlar yig‘indisining farqi bilan aniqlanadi, ya’ni: 250 – (50 – 6,25) q 199,75 t.
   
6. 
   Ishlab chiqilgan tayyor mahsulot miqdori omborning ma’lumoti asosida aniqlanadi. Misolomizda quritilgan mahsulot miqdori (1-nav) 26,4 t tashkil etadi.
   
7. 
   Butun mahsulotni ishlab chiqarish uchun norma bo‘yicha xom ashyo sarfi aniqlanadi. Bu ko‘rsatkichni aniqlash uchun quritilgan mahsulot miqdori 1 t ga sarflangan xom ashyo miqdoriga ko‘paytiriladi. Misolimizda xom ashyo sarflash normasi 9,6 t, ya’ni 24,4 9,6 q 253,4 t teng bo‘ladi.
   
8. 
   Tejalgan xom ashyo. Amalda sarflangan xom ashyo va sarflash normasi orasidagi farqi bo‘yicha aniqlanadi:
   

253,4 – 250 q 3,4 t, yoki normaga nisbatan 1,4%.

9. 
   Aniqlab bo‘lmaydigan yuqotishlar foiz hisobida massa va quruq moddalar bo‘yicha. Bu yuqotishlar quyidagicha aniqlanadi: quritiladigan mahsulotninig quruqlik miqdori (QM) 12,5%, quritilgan mahsulotning QM – 88%. Shunday qilib quritishga tayyorlangan mahsulotning KM: 193,75 12,5 / 100 q 24,2 t,
   

ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotda QM: 26,4 88 / 100 q 23,2 t.
Yuqotishlar 24,2 – 23,2 q 1 t tashkil qiladi.
Qayta ishlashga kelib tushgan sof mahsulotning QM: 250 12,5 / 100 q 31,25 t.
Aniqlab bo‘lmaydigan yuqotishlar:
1 100 / 31,25 q 3,2%.
Shunday qilib umumiy yuqotishlar va chiqindilar dastlabki xom ashyo miqdoriga nisbatan 25,7% tashkil etadi:
20 Q 2,5 Q 3,2 q 25,7%.
1 t mahsulot ishlab chiqarish uchun xom ashyo sarflash normasini tekshiramiz: Tx/a q 1 100 88 / (100 – 25,7) 12,5 q 9,6 t.

Xom ashyoning sarfi texnologik jarayonlar bo‘yicha:

Qabul qilingan konditsion xom ashyo, t… 250
Tozalash jarayonida hosil bo‘lgan chiqindilar, t… 50
%.................20
Yuvish va kesish jarayoniga kelib tushgan xom ashyo, t… 200
Yuvish va kesish jarayonida hosil bo‘lgan chiqindilar, t… 6,25
%......2,5
Quritishga kelib tushgan xom ashyo, t… 193,75
Ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot, t… 26,4
Tayyor mahsulot uchun sarflangan xom ashyo,t norma bo‘yicha 253,4
amalda 250
Tejalgan xom ashyo, t… 3,4
%...................................................................1,4.

Nazorat savollari:

1. 
   Quritilgan meva-sabzavotlarni qadoqlash uchun mo‘ljallangan idish va materiallarga qanday talablar qo‘yiladi?
   
2. 
   Sochiluvchan va briket holatidagi quritilgan sabzavotlar qanday qadoqlanadi?
   
3. 
   Tayyor mahsulotni qadoqlash uchun qanday idishlardan foydalanamiz?
   
4. 
   Quritilgan mahsulotlarni qadoqlash nima uchun zarur?
   
5. 
   Boshqarilmaydigan rejimli omborlarda saqlanadigan quritilgan mevalarning saqlanish muddati qancha?
   

20 – amaliy mashg‘ulot Quritilgan sabzavot mahsulotlarni saqlash omborlariga qabul qilish tartibini o‘rganish