O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

Tolaning chiziqli zichligi (tolaning ingichkalgi)- deb, tolaning uzunlik birligidagi massasi tushuniladi. Xalqaro birliklar sistemasida tolaning chiziqli zichligi teks larda ifodalanadi.
Teks tushunchasi 1 km uzunlikdagi tolaning massasi necha gramm ekanligini ko‘rsatadi.
Tola ingichkaligi metirik nomeri bilan ham ifodalanadi, metirik nomer deganda 1 g tolaning metr hisobidagi yoki 1 mg tolaning millimetr hisobidagi umumiy uzunligini bildiradi.
Tolaning chiziqli zichligini shta’el (bir tutam tola) ni buyum ounalariga qo‘yilib, mikrosko‘da solinadi va tarozida tortilib aniqlanadi.
Tolaning uzilish kuchi- bita tolani cho‘zganda gramm hisobida qancha kuch sarf qilinganligi shu tolaning uzilish kuchi deb yuritiladi va grammG‘kuch (gG‘k) yoki n’yuton bilan ifodalanadi. Tolaning uzilish kuchi uning pishiqligini va uzunasiga cho‘zuvchi kuch ta’siriga chidamliligini bildiradi. Shuning uchun tolaning uzilish kuchi uning devorchalarining qalinligiga bog‘liq. Tolaning uzilish kuchi ko‘pgina boshqa texnologik ko‘rsatkichlar bilan bog‘liq. Shu sababli chigitli paxtaning va tolaning sortini aniqlashda uzilish kuchi asosiy aniqlovchi texnologik ko‘rsatkich qilib qabul qilingan.
Odatda pishgan tolaning uzilish kuchi o‘rtacha 4,7 g/k ga teng bo‘ladi. Mamlakatimizda etishtiriladigan o‘rta tolali g‘o‘za navlarida tolaning uzilish kuchi 4,2 -5,5 gG‘k gacha, ingichka tolali navlarda esa 4,6-6,0 gG‘k bo‘ladi.
Tolaning uzilish kuchining uning chiziqli zichligiga nisbati tolaning nisbiy uzilish kuchi deb yuritiladi. Tolaning uzilish kuchini L’S -4 asbobida yoki polyarizatsion uslda ham aniqlasa bo‘ladi.
Tola chiqishi- chigitli paxtadan olinadigan asosiy mahsulot tola hisoblanadi. Tola massasining chigitli paxta massasiga nisbati tolaning chiqishi deyiladi. Bunda tolaning chiqishi uning massasiga va chigitning to‘qlgiga qarab o‘zgaradi.
Har bir chigitdagi tola miqdori g‘o‘zaning turiga va naviga qarab o‘zgaradi. Shu bilan birga u tuproq va iqlim sharoitlariga hamda agrotexnik tadbirlarga ham bog‘liq.
Ekiladigan g‘o‘zalarning chigitli paxtasidan 20-50% gacha tola chiqadi. Mamlakatimizda ekiladigan o‘rta tolali g‘o‘za navlarida tola chiqishi 32-40%, ingichka tolali g‘o‘zalarda 30-34% atrofida bo‘ladi.
Laboratoriyada chigitli paxtadan tola chiqishini paxtani 10 a’’ali laboratoriya jinida tozalanib, so‘ngra tarozida tortilib to‘iladi. paxta ishlangandan keyin momiq va tolali chiqindilar hamda iflosliklarni alohida o‘lchab, ularning chiqish miqdori aniqlanadi.
Tolaning chiqishini aniqlovchi ko‘rsatkich sifatida chigitli paxtaning tolalik darajasi – tolalik indeksi xizmat qiladi. Chigitli paxtaning tolalik darajasi (indeksi) deb, 100 dona chigit (tolasidan) ajratib olingach tolaning gramm hisobidagi massasiga aytiladi.
Chigitli paxta quritilib tozalangandan so‘ng paxta tozalash zavodining bosh korpusiga jinlash uchun jo‘natiladi. Jinlash paxta tozalash zavodida paxtani dastlabki ishlash jarayonida asosiy bosqich hisoblanadi.