O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi

Tolaning o‘rtacha maxsus uzunligi- deganda namunadagi tolalarning o‘rtacha uzunligini ularning massasiga ko‘paytirib, namunaning umumiy massasiga nisbati tushuniladi.
Model uzunligi- tola namunasidagi eng ko‘p uchraydigan tola uzunligidir.
Shta’el uzunlik- deganda modal uzunlikdan katta bo‘lgan uzunlik guruhlarining o‘rtacha qiymati tushuniladi.
Tolaning bazasi modal uzunlikka yaqin tolalarning qanchalik ko‘p yig‘ilishini harakterlaydi, ya’ni olingan paxta tolalarning uzunlik jihatidan tekislik darajasini belgilaydi.
Tolaning uzunlik jihatidan tekisligi har xil ti’dagi paxta tolalarining modal uzunligining bazaga ko‘paytmasi bilan to‘iladi. Agar tolaning tekislik qiymati 1000 bo‘lsa, tola uzunlik jihatidan tekis hisoblanadi.
Tolaning buraluvchanligi - tolaning buraluvchanligi uning bir millimetrining buralish darajasi bilan aniqlanadi. Buraluvchan tolalardan i’ yigirilganda ular bir-biri bilan o‘zaro yaxshi birikib, i’ning pishiqligi ortadi.
Mamlakatimizda ekiladigan o‘rta va ingichka tolali g‘o‘za navlarining har 1 mm da tolasi 10-
12 marta buraladi. Ingichka tolali g‘o‘za navlari tolasining buraluvchanligi o‘rta tolali g‘o‘zalr tolasiga nisbatan bir necha marta ko‘p bo‘ladi. Tola buralishining tola bo‘yiga bir tekisda bo‘lishi katta ahamiyatga ega.
Tolaning burvluvchanligi pishmagan va yaxshi rivojlanmagan tolalarnikiga qaraganda ziyod bo‘ladi.
Tolaning buraluvchanligini namunaga qarab baholash, tolani kattalashtirib chizish, lineykada buralgan tolaning uzunligini o‘lchash, kurvimetr yordamida uning haqiqiy uzunligini aniqlash yo‘llari bilan aniqlanadi. Uning necha marta buralganligini sanash ham mumkin.
Tolaning pishganligi - uning sifat ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lib, tola devorlarida sellyuloza qavatlarining paydo bo‘lish darajasiga qarab aniqlanadi. Tolaning pishiqligi tuproq va iqlim sharoitiga, shuningdek, qo‘llaniladigan agrotexnik tadbirlarga, ekilgan navga qarab ma’lum darajada o‘zgaradi.
Tolaning lentasi kengligining uning kanali kengligiga nisbati tolaning pishganligini harakterlaydi. Tolaning pishganligini aniqlash uchun tola maxsus mikrosko‘ ostiga qo‘yiladi va tola pishish shkalasiga solishtiriladi. Shkalada tolaning pishganligi 0 dan 5 gacha, 0,5 tadan qilib bo‘lib 11 ta gradatsiyada ko‘rsatiladi.
Shkalada o‘lik tolaning koeffitsienti 0,0, o‘ta pishgan tolaniqi esa 5,0 deb qabul qilingan.
Yaxshi rivojlangan tolaning pishganlik koeffitsienti 2-2,5 raqami bilan ko‘rsatiladi.
paxta tolasining pishganligini qutblangan yorug‘lik yordamida ham aniqlash mumkin. Buning uchun polyaroid ‘-2 deb ataladigan maxsus moslama bilan har qanday mikrosko‘ni ishlatish mumkin.
Tolalar polyaroid orqali qutblangan yorug‘likda qaralganda qizil rang ichida ular pishganlik darajasiga qarab turli rangda ko‘rinadi.