O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi

3.2. Novdalarni halqalash, qalamchalarni tayyorlash va saqlash.
Ba’zi mevali daraxtlari qalamchadan ildiz otmaydi. Shu sababdan ularning novdalari oldindan halqalanadi.
Halqalash tufayli bargda tayyorlangan organik oziq moddalar pastga tushish jarayonida halqalangan joyning atrofiga ko’proq yigiladi. Bunday novdalardan qalamcha olinib, o’sishni tezlashtiruvchi moddalar bilan ta’sir qilinsa ularda ildiz hosil bo’ladi.
Yosh daraxt, jumladan ildiz bo’g’zi atrofidan o’sishi ja’dal va uzoq muddatli bo’lgan novdalardan olingan qalamchalarda ham ildiz yaxshi hosil bo’ladi.
Shu bilan birga tut qalamchasining ildiz olish jarayoni o’ziga xos ekanligi amaliy jihatdan ham isbotlandi.
Oldingi yilgi kurtagi yoyilmagan novdalar halqalanganda bo’rtma (kallyus) hosil qilmay novda qurib qolgan.
Halqa qilingan novda po’stida organik oziq moddalarning to’planishida bargning mavjudligi katta ahamiyatga ega.
Shuning uchun ham shu yilgi o’sgan, qisman yog’ochlangan bargli novdalarga qilingan halqalarda bo’rtma yaxshi hosil bo’lishi natijasida bunday novdalardan kesib olingan qalamchalarning ildiz paydo qilishi yuqori darajadadir.
Qalamchada ildiz paydo bo’lishi deyarli bo’rtmaga bog’liq bo’lmagan holatda ro’y berishi mumkin, chunki bo’rtma qalamchaning yaralangan joyini himoya qiluvchi to’qimadir. Ammo, bo’rtmaning o’z kambiy to’qimalari paydo bo’lib, u yog’ochlik va po’stloq hosil qiladi. qalamchada ildiz hosil bo’lishi asosan kambiy to’qimasining faoliyati tufayli ro’y beradi.

40-50 sm li novdalarni tayyorlash jarayoni
Shuni xam ta’kidlash kerakki, qalamchalarni oldindan halqalash tufayli unda oziq moddalar ko’proq to’planadi, ekilgandan keyin tuproqda ro’y beradigan har-xil noqulay sharoitlarga to’qimalarning chidamliligi ortadi, qalamchalar o’zining ko’karuvchanlik xususiyatini uzoq muddat xatto yozning oxirigacha saqlaydi.
Surxondaryo viloyati Termiz tumanida halqalangan qalamchalardan navdor, hamda duragay tut ko’chatlari yetishtirilib tutzorlar barpo etildi.
Halqalashning bir qancha muddatlarini tekshirib, uni Surxondaryo viloyatida 5-15 avgustda amalga oshirish eng yaxshi natija berishini aniqlandi. Halqalash bu muddatlardan oldin bajarilganda novdaning kesilgan joyidan yuqorisi qurishi mumkin va aksincha kechroq qilinsa, kesik yuqorisida bo’rtish jarayoni juda sust ketishi ma’lum bo’ldi.
Halqalashda birinchi novda asosidan 3-4 sm va keyingisini har biri 30-40 sm masofa qoldirib kesiladi. Bunda novdaning uzunligiga qarab uning har birida 4-5 ta Halqa qilinadi. Demak, halqalashda tut novdalari aylanasining to’rtdan uch qismidagi po’stloq 1sm kenglikda o’tkir payvand pichoq bilan kesiladi.
Har bir ona tutdan ko’proq qalamcha tayyorlash maqsadida novdadagi Halqalash masofasi 2 baravar qisqartiriladi, ya’ni har 15 – 20 sm oraliqda Halqa qilinadi.
Bunda har bir novdadan 10-15 dona qalamcha tayyorlash mumkin bo’lib, malakali ishchi 7 soatlik bir ish kunida 1200-1500 dona halqalash mumkin. Kuzga borib qalamchalarning halqalangan joyida oziq moddalar to’planadi va bo’rtish hosil bo’ladi. Novdalarni shikastlanadigan sathi 3- 4 marta ortadi, lekin qadoqning bir me’yorda rivojlanishi tufayli uning kesilgan joylari bir oy davomida bitib ketadi.