O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi

Geodeziya fanining qisqacha tarixi

Geodeziya fanining qisqacha tarixi

• Geodeziya grekcha so‘z bo‘lib, geo (geo) –Yer, deziya (dazio) bo‘lish,
• ya’ni yerni bo‘lish degani. Bu so‘z geodeziyani kelib chiqishini
• ko‘rsatadi, lekin uning hozirgi vaqtdagi mazmun va mohiyatini
• ifodalamaydi. Yerni kichik bo‘laklarga bo‘lish maqsadida
• bajarilgan o‘lchash ishlari odamlarga qadim zamonlardan ma’lum.
• Qadimgi Misrda, Nil darѐsi vodiysida dehqonchilik juda
• rivojlangan, lekin suv toshqini sababli yer uchastkalarining
• chegaralarini o‘zgarib turganligidan misrliklar chegaralarni
• qaytadan belgilash, unumdor yerlarni qismlarga bo‘lish bo‘yicha yer
• o‘lchash ishlari bilan tez-tez shug‘ullanganlar. Tigr va Yefrat
• darѐlarini vodiylarida sug‘orish ishlarini amalga oshirish
• maqsadida katta ishlar amalga oshirilgan, bunday ishlarni
• geodezik ishlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi.

Qadimiy ulkan inshootlarni qurilishi ham geodezik

• Qadimiy ulkan inshootlarni qurilishi ham geodezik
• o‘lchashlarsiz amalga oshirib bo‘lmasligi aniq. Harbiy masalalarni
• yechishda ham qadimdan geodezik o‘lchashlardan foydalanilgan.
• Eramizgacha bo‘lgan uchunchi asrlardan boshlab geodeziya oldida Yer
• o‘lchamlari (kattaliklari) va shaklini aniqlash bo‘yicha ilmiy
• masalalar qo‘yildi.

Qadimgi grek olimi Pifagor (eramizdan oldingi 580-500
yillar) Yer sharsimonligini taxmin qilgan. Filosof Aristotel
(eramizdan oldingi 384-322 yillar) Yer sharsimon va o‘lchamlari
katta emas degan fikrni bildirgan. Yer sharining kattaligini
aleksandriyalik (Misr) olim Erastosfen (eramizdan oldingi 276-195 yillar) aniqlagan.
Ulug‘ o‘zbek olimi Abu Rayxon Beruniy (973-1057 yillar) Yer
shari kattaligini aniqlashda IX asrning oxirlarida yashagan Abu
Toyib Sind Ali usuli bilan balandligi ma’lum bo‘lgan tog‘
tepasidan turib quѐshning ufqda botish (gorizont pasayish)
burchagini o‘lchash yo‘li bilan Yer shari radiusini hisobladi.