O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi

Da’vo muddatining turlari
Fuqarolik qonun hujjatlari da’vo muddatlarining ikki xil koʻrinishini belgilaydi. Bunday tartib qadimgi Rim fuqarolik huquqida yaratilgan boʻlib, Rim huquqi asos boʻlgan kontinental huquq tizimiga mansub davlatlarning koʻpchiligida amal qiladi. Masalan, Fransiya, Yaponiya kabi davlatlarda ham da’vo muddatlari ikki koʻrinishda mavjud.
FK da’vo muddatlarini toʻgʻridan toʻgʻri: umumiy va maxsus da’vo muddatlariga boʻladi. Lekin ularning tushunchasiga toʻxtalib oʻtmaydi. Faqatgina umumiy va maxsus da’vo muddatlari mavjudligini, hamda ularning amal qilish vaqtini ifodalaydi.
Umumiy da’vo muddatlari qonun hujjatlari tomonidan oldindan belgilanmagan muddatlar mavjud boʻlmagan barcha fuqarolik-huquqiy munosabatlarga tatbiq etiladi. Bunda eng asosiy e’tibor tegishli fuqarolik-huquqiy munosabatga nisbatan qonun muayyan muddatni koʻzda tutmaganligiga qaratiladi. Agar qonun hujjatlarida fuqarolik-huquqiy munosabatga oid muddat belgilanmagan boʻlsa, unga nisbatan faqatgina umumiy va yagona da’vo muddati qoʻllaniladi. Shu munosabat bilan bunday muddatlar ( muddat alohida yoki oldindan oʻrnatilgan tartib asosida belgilanmagan munosabatlarga tatbiq etiladigan) umumiy da’vo muddati hisoblanadi.
FKning 150-moddasiga muvofiq, umumiy da’vo muddati uch yildan iborat. Bu muddat oʻz nomidan koʻrinib turibdiki, fuqarolar va yuridik shaxslar uchun bir xilda “umumiydir”. Maxsus da’vo muddatlari. Umumiy da’vo muddatlaridan farq qilib, maxsus da’vo muddatlari qonun hujjatlarida toʻgʻridan toʻgʻri koʻrsatilgan talablarga nisbatan qoʻllaniladi. Bu muddatlar umumiy da’vo muddatiga qaraganda kamroq vaqt davom etganligi uchun, ular qisqartirilgan da’vo muddatlari deb ham yuritiladi. FKning 151-moddasi esa ayrim turdagi talablar uchun qonunlarda umumiy da’vo muddatiga qaraganda qisqartirilgan yoki uzaytirilgan maxsus da’vo muddatlari belgilanishi mumkinligini qayd etadi. Lekin bu “mumkinlik” amaliyotda faqatgina muddatning qisqartilishiga nisbatan qoʻllanilishini hisobga olganda maxsus da’vo muddatlarining qisqartirilgan da’vo muddati deb nomlanishi asosli ekanligini koʻramiz.
Maxsus da’vo muddatlari faqatgina qonun hujjatlarida toʻgʻridan toʻgʻri koʻrsatilgan hollarda qoʻllaniladi va xuddi umumiy da’vo muddatlari kabi imperativ xarakter kasb etadi. Ya’ni taraflar oʻz xohishlari asosida bunday muddatlarni huquqiy munosabatga nisbatan tatbiq etishlari mumkin emas. Masalan, FKning 724-moddasiga muvofiq, tashuvchiga nisbatan yuk tashishdan kelib chiqadigan da’voni qoʻzgʻatishdan oldin unga tegishli transport ustavi yoki kodeksida nazarda tutilgan tartibda talab qoʻyilgan boʻlishi shart.
Maxsus da’vo muddatlarining belgilanishidan asosiy maqsad muayyan huquqiy munosabatni tez va toʻgʻri hal qilish, hamda har bir holat yuzasidan asosli va toʻgʻri qaror chiqarishdan iborat.