|
Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda (YaF)
|
23 932 900
|
Davr xarajatlari:
|
6 450 800
| | |
710 000
| | |
5 748 800
|
Boshqa operatsion xarajatlar
|
0
|
Asosiy faoliyatdan ko’rilgan foyda (AFF)
|
17 482 100
|
Moliyaviy faoliyat daromadlari
|
0
|
Moliyaviy faoliyat xarajatlari
|
0
|
Xo’jalik faoliyatidan olingan foyda(zarar) (UF)
|
17 482 100
|
Favqulodda foyda
|
0
|
Favqulodda zarar
|
0
|
Soliq solingungacha olingan foyda (STF)
|
17 482 100
|
Soliq xarajatlari
|
2 400 000
|
Taqsimlanmagan foyda
|
15 082 100
|
Daromadlarni va xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlarni yopish:
№
|
Muomala mazmuni
|
Summa
|
Schyotlar aloqasi
|
debet
|
kredit
|
1
|
Mahsulot sotishdan olingan daromad hisobdan chiqarildi
|
60 000 000
|
9010
|
9910
|
2
|
Sotilgan mahsulotlarning tannarxi hisobdan chiqarildi
|
36 067 100
|
9910
|
9110
|
3
|
Sotish xarajatlari hisobdan chiqarildi
|
710 000
|
9910
|
9410
|
4
|
Ma’muriy xarajatlar hisobdan chiqarildi
|
5 748 800
|
9910
|
9420
|
5
|
Soliq xarajatlari hisobdan chiqarildi
|
2 400 000
|
9910
|
9810
|
6
|
Yakuniy moliyaviy natija aniqlandi va taqsimlanmagan foyda sifatida aks ettirildi
|
15 082 100
|
9910
|
8710
|
3.3 Taqsimlanmagan foydaning ishlatilish hisobi
Foyda ishlatilishidan oldin taqsimlanadi, undan soliklar toʻlanadi. Kapital qarzga olinganda foydaning bir qismi foiz qarzlarini toʻlashga ajratiladi. Foydaning firmada qolgan qismidan ishchi va xizmatchilarga mukofot beriladi, agar firma aksiyadorlik jamiyati boʻlsa, foydadan dividend toʻlanadi, xayrehson ishlariga pul ajratiladi. Barcha chegirilishdan soʻng qolgan foyda taqsimlanmagan yoki tutib qolingan foyda hisoblanadi. Taqsimlanmagan foyda qanchalik koʻp boʻlsa, firmaning oʻz mablagʻi hisobidan investitsiyalash imkoni shunchalik katta boʻladi. Firmaning oʻzida qolgan foyda investitsiya orqali kapitallashadi, yaʼni asosiy va aylanma kapitalga kelib qoʻshiladi. Bu firmalarning iqtisodiy salohiyatini oshiradi.
Taqsimlanmagan foyda quyidagicha taqsimlanadi:
Taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar)ni hisobga oluvchi schyotlar (8700)ning boshqa schyotlar bilan bog’lanishi
№
|
Xo’jalik muomalalarining mazmuni
|
Schyotlarning bog’lanishi
|
debet
|
kredit
|
1
|
Hisobot davrida aniqlangan yakuniy moliyaviy natija taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar) schyotiga o’tkazildi:
foyda -
zarar -
|
9910
8710
|
8710
9910
|
2
|
Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi dividend to’lashga yo’naltirildi
|
8710
|
6610
|
3
|
Taqsimlanmagan foyda rezerv kapitalini shakllantirishga yo’naltirildi
|
8710
|
8520
|
4
|
Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi qoldig’I jamg’arilgan foydaga o’tkazildi:
foyda -
zarar -
|
8710
8720
|
8720
8710
|
“FAYZ” xususiy korxonasining hisobot davriga taqsimlanmagan foydasi 15 082 100 so’mga teng. Xususiy korxona ta’sischilar umumiy yig’ilishi qaroriga ko’ra taqsimlanmagan foyda quyidagicha taqsimlandi:
Foydaning ishlatilish yo’nalishlari
|
Taqsimlanmagan foydaga nisbatan
|
Zaxira(rezerv) kapitalini shakllantirishga
|
12%
|
Ta’sischilarga dividend sifatida to’lash uchun
|
56%
|
Jamg’arilgan foyda
|
32%
|
Quyidagi xo’jalik muomalalariga quyidagicha buxgalteriya yozuvlari tuziladi
№
|
Xo’jalik muomalalarining mazmuni
|
summa
|
Schyotlarning bog’lanishi
|
debet
|
kredit
|
1
|
Taqsimlanmagan foydaning 12% i rezerv kapitaliga o’tkazildi
|
1 809 852
|
8710
|
8530
|
2
|
Taqsimlanmagan foydaning 56%i miqdorida dividend hisoblandi
|
8 445 976
|
8710
|
6610
|
3
|
Dividendlardan soliq ushlandi5%
|
422 298,8
|
6610
|
6410
|
4
|
Taqsimlanmagan foyda jamg’arilgan foydaga o’tkazildi
|
4 826 272
|
8710
|
8720
|
Zararlarni qoplanishi
O’tgan yillarning, shuningdek joriy yilning zarari quyidagilar hisobidan qoplanishi mumkin:
Rezerv kapitali
Muassis (ta’sischi)larning maqsadli badallari
Hisobot yilining zararini qoplash bo’yicha operatsiyalar quyidagi o’tkazmalar bilan aks ettiriladi:
Hisobot yilining zarari qoplanadi
|
|
debet
|
kredit
|
Hisobot yilining zararini rezerv kapitali mablag’lari hisobidan qoplash aks ettirildi
|
8520 – “Rezerv kapitali”
|
8710 – “Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi
(qoplanmagan zarari)”
|
Hisobot yilining zarari ta’sischilarning maqsadli mablag’lari hisobidan qoplash aks ettirildi
|
8890 – “Boshqa maqsadli tushumlar”
|
8710 – “Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi
(qoplanmagan zarari)”
|
Agar hisobot yilining qoplanmagan zararini qoplash uchun mablag’ yetarli bo’lmasa, balansda qoplanmagan zarar ko’rsatiladi.
XULOSA
Mamlakatimiz taraqqiyotining ijtimoiy yo’naltirilgan bozor isqtisodiyoti yo’lining tanlanishi xo’jalik yuritish shakllarining xilma-xilligi hamda tadbirkorlik faoliyatini kuchaytirishni taqozo etadi. Bu hol respublikamizda ishlab chiqarish va noishlab chiqarish, sanoat va qishloq xo’jaligi korxonalari faoliyatining shakllanishi, xo’jalik yuritishi va ishlab chiqarishni tashkil etishning turli tuman yangi shakllarini tashkil topishiga va o’z faoliyatini yuksaltiribborishiga olib kelmoqda. Bugungiishlab chiqarish va noishlabchiqarish korxonalarining kundagi eng asosiy muammolardan biri ishlab chiqarish va rejalashtirish bilan bog’liq muammolarni bartaraf etish orqali chiqarish samaradorligini oshirishdan iborat. O’zbekiston iqtisodiy tizim transformatsiyasi raqobatchilik muhitida bozorning mutanosib talablariga ko’ra tub iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish va xo’jalik yuritishning yangi ishtirokchilarining shakllanishiga sabab bo’ldi. Ular faoliyatini samarali tashkil etish bugungi kunning eng dolzarb iqtisodiy masalalaridan biri milliy iqtisodiyotnii modernizatsiyalash jarayonini jadallashuviga xizmat qiladi. Bu boradagi vazifalarni hal etishda, mavjud ishlab chiqarish sub’ektlarini xususiylashtirish va qayta tashkil etish, shuningdek, nodavlat va noyuridik tashkilotlar ulushlari ishtirok etkan eng kichik o’rta firmalarni kiritish lozim.
O’zbekistonda korxonalar faoliyatini shakllanishi va rivojlanishi ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotining milliy model xususiyatlari, xalqimizning o’ziga xos an’analari, iqtisodiy ko’nikmalar bilan ham ifodalanadiki, qator ilmiy tadqiqotlarda bu narsa ahamiyatdan chetda qolgan holda, muammo boshqa davlatlar tajribasiga asoslangan ravishda hal etiladi. Bu esa kelajakda korxonalar foydasini shakllanishi va uning taqsimlanishi bilan bog’liq muammolarni bartaraf etishni taqozo etadi. Shunday ekan, ushbu ishda yuqoridagi masalalarga xususiy va umumiy yondashgan tarzda, fikr va mulohazalar keltirilgan va ilgari surilgan.
Ma’lumki, deyarli hamma hollarda natijaning nechog’lik samara berishi ko’p jihatdan ushbu korxonada rejalashtirish hamda uning tashkil etilish shakliga chambarchas bog’liq bo’ladi. Zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida Respublikada amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosat erkin bozor, pulmunosabatlariga asoslangan, iqtisodiy tizim va huquqiy demokratik davlat barpo etishga qaratilgan. Bunday maqsadni amalga oshirishda albatta, korxonalar foydasini taqsimlash bilan bog’liq munosabatlarni rejalashtirishva boshqaruv tizimida tig’izliklar yuzaga kelishi, bunday tig’izlikni bartaraf etishda mavjud usullar bilan birga yangi zamonaviy rejalashtirish tizimini shakllantirish maqsadga muvofiq. Foyda - bu korxonalarning iqtisodiy faoliyatini rejalashtirish va baholashning asosiy moliyaviy ko'rsatkichlaridan biridir. Foyda korxonalarni ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, ularning ishchilarining ish haqi fondini ko'paytirish bo'yicha tadbirlarni moliyalashtirishga sarflanadi. Bu nafaqat korxonaning xo'jalik ichidagi ehtiyojlarini qondirish manbai, balki byudjet resurslarini, byudjetdan tashqari va xayriya fondlarini shakllantirishda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Amalga oshirilgan ishlarni sarhisob qilib shuni ta'kidlash kerakki, foyda bu korxonaning barcha daromadlari va uning barcha xarajatlari o'rtasidagi farq - korxonaning ijobiy moliyaviy natijasidir va korxonaning o'z faoliyatining barcha sohalarida mutlaq samaradorligini tavsiflaydi: asosiy (ishlab chiqarish, marketing, ta'minot) , ishlaydigan va ishlamaydigan. Foyda korxonaning iqtisodiy rivojlanishi va uning tijorat biznesining barcha ishtirokchilari bilan moliyaviy munosabatlarini mustahkamlashning asosini tashkil etadi va uning o'sishi o'zini o'zi moliyalashtirish, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish va xodimlarni ijtimoiy va moddiy rag'batlantirish muammolarini hal qilish uchun moliyaviy asos yaratadi. Shuningdek, foyda turli darajadagi byudjetlar uchun daromad olish va kompaniyaning banklar, boshqa kreditorlar va investorlar oldidagi qarz majburiyatlarini to'lash manbai hisoblanadi. Shunday qilib, foyda korxonaning faoliyati va ishbilarmonlik fazilatlarini, uning ishonchliligi va moliyaviy farovonligi darajasini baholash tizimidagi eng muhimlardan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. O'zbekiston Respublikasi Qonuni "Buxgalteriya hisobi to'g'risida".-T.: O'zbekiston. 2016 yil
2. O'zbekiston Respublikasi Buxgalteriya xisobining milliy standarti (21- BHMS) "Xo'jalik yurituvchi subyektlarning moliya xo'jalik faoliyati buxgalteriya xisobi schotlari rejasi va uni qo'llash bo'yicha yo'riqnoma"
3. Buxhalteri hisobining millit standartlari. T.: O'zBAMA nashriyoti-axborot markaz,i 2007. -198 b
4. R.D.Do'stmuradov. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. – T.: “Fan va texnologiya”, 2013
5. A. Abdullaev, E. Mundinov, M. Yusupova, B. Soliev, K. Rustamov. Moliyaviy hisob. T., Fan va texnalogiya, 2005, 288 bet.
6. O.Bobojonov, K.Jumaniyozov, X.Axmedov, A.Turkmanov. Moliyaviy hisob. – Toshkent 2011. 463 bet.
7. Yusupova M.B, Soliev B.K. MOLIYAVIY HISOB T." Andijon 2006
8. O. Bobojonov, K. Jumaniyozov, X. Axmedov, A. Turkmanov, MOLIYAVIY HISOB. Toshkent-2011
9. http://www.mf.uz
10. http://www.norma.uz
11. http://www.lex.uz
12. http://www.tfi.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |
