O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi huzuridagi davlat veterinariya bosh boshqarmasining

Rangsizlanishi tezligi	Bir ml sutdagi bakteriyalar miqdori
Sutning sinfi va uni baholash
10 daqiqadan kam	20 mlntadan ko‘p	4, juda yomon
10 daqiqadan bir soatgacha	20 mlntagacha	3, yomon
1 soatdan 3 soatgacha	4 mlntagacha	2, qoniqarli
3 soatdan ziyod	500 mingtagacha	1, yaxshi

*Izoh. Metilen ko‘kining to‘yingan spirtli eritmasini tayyorlash uchun undan 10 gr olinadi va 100 ml 96° etil spirti bilan aralashtiriladi. Eritma 24 soat termostatga 37°S haroratga qo‘yiladi, so‘ngra filtrlanadi.
Metilen ko‘kining ishchi eritmasini tayyorlash uchun metilen ko‘kining to‘yingan eritmasidan 5 ml olinadi va unga 195 ml distillangan suv qo‘shiladi, so‘ngra ushbu eritma 10 barobar eritiladi ya’ni 2,5 % li 1 ml eritmaga 9 ml distillangan suv qo‘shiladi. Eritma proba qo‘yishdan oldin tayyorlanadi.
V. Sut mahsulotlarini veterinariya-sanitariya ekspertizasidan o‘tkazish
24. Smetana (quyuq qaymoq) — sifatli smetana nordon sut mahsuloti bo‘lib, normal pasterizatsiyalangan slivkani sutni ivituvchi bakteriyalarning toza kulturasi bilan ivitish orqali tayyorlanadi va bevosita oziq-ovqat uchun ishlatiladi.
Toza, mayin, nordon sut ta’mi va hidiga ega, yot, o‘tkir seziladigan, smetanaga xos bo‘lmagan ta’m va hidlarsiz.
Konsistensiyasi va tashqi ko‘rinishi — bir jinsli, yetarlicha quyuqlikda, yog‘ va oqsil (tvorog) zarrachalarisiz, silliq ko‘rinishda bo‘ladi. Rangi butun massasi bo‘yicha bir tekisda oqdan och sariqqacha, yot ranglarsiz. Yog‘ miqdori kamida 25%. Kislotaliligi 60—100°T atrofida.
25. Slivka (suyuq qaymoq) — pasterizatsiya qilingan qaymog‘i olinmagan sigir sutini separatsiyalash orqali olinadi. Sifatli slivkaning ta’mi va hidi ushbu mahsulotga xos, yot ta’m va hidlarsiz, ta’mi biroz shirinroq. Konsistensiyasi va tashqi ko‘rinishi — bir jinsli, yog‘ donalari va kazein parchalarisiz. Rangi sarg‘ish tovlanuvchi oq, yog‘ miqdori 20 % yuqori, kislotaligi 17 — 19°T.
26. Qaymoq — sigir sutini separatsiyalash orqali olingan yog‘liligi yuqori miqdorda bo‘lgan pasterizatsiyalangan slivka.
Sifatli qaymoq mayin, ushbu mahsulotga xos bo‘lgan ta’mli va hidli, yot va qaymoqqa xos bo‘lmagan ta’m va hidlarsiz. Konsistensiyasi va tashqi ko‘rinishi — bir jinsli, quyuqligi me’yorida, yog‘ va oqsil (tvorog) zarralarisiz, silliq ko‘rinishda. Rangi butun massa bo‘yicha bir xildagi oqdan och sariqqacha bo‘lib, yot ranglarsiz, yog‘ miqdori kamida 50 %, kislotaligi 18°T dan ziyod emas.
Smetana, slivka va qaymoqni organoleptik tekshirishda tvorog aralashmasi yo‘qligiga, yog‘ miqdoriga, kraxmal aralashmasiga va kislotaliligiga tekshiriladi.
27. Smetana, slivka va qaymoqning yog‘ miqdorini tekshirish — quyuq smetana, qaymoq tekshirishdan oldin ozroq qizdirib eritiladi. Toza sariyog‘ jiromeriga 5 g smetana yoki slivka o‘lchab solinadi, yog‘ o‘lchagich qiyshaytirib devori bo‘ylab 5 ml suv qo‘shiladi (qaymoq 2,5 gr o‘lchab olinadi va 7,5 ml suv qo‘shiladi), 10 ml sulfat kislotasi (zichligi 1,81-1,82) va 1 ml izoamil spirti qo‘shiladi. Keyingi aniqlashlar 23-bandida ko‘rsatilgani kabi o‘tkaziladi. Sariyog‘ jiromeri shkalasining ikki bo‘lagi hajmi smetana va slivkani tekshirganda 1% ga to‘g‘ri keladi, qaymoqni tekshirganda esa 2 % ga to‘g‘ri keladi (yog‘ o‘lchagich ko‘rsatkichi 2 ga ko‘paytiriladi).
28. Smetana, slivka va qaymoqni kislotalikka tekshirish — sig‘imi 100 — 250 ml bo‘lgan konussimon kolbaga 20 ml (slivka uchun) yoki 30—40 ml (smetana va qaymoq uchun) distillangan suv, pipetka bilan 10 ml slivkadan (smetana va qaymoqdan 5 gr) qo‘shiladi, obdon aralashtiriladi va 3 tomchi fenolftaleinning 1 % li spirtli eritmasi solinadi. Aralashma o‘yuvchi natriyning 0,1 n eritmasi bilan, nazorat etalon rangiga mos kelguncha, 1-2 daqiqa davomida yo‘qolmaydigan, och pushti rangga bo‘yalgunga qadar titrlanadi.
Etalon rangni tayyorlash uchun kolbaga 20 ml distillangan suv solinadi, pipetka bilan 10 ml slivka (smetana va qaymoq 5 g) qo‘shiladi, obdon aralashtiriladi va kobalt sulfatning 2,5 % li eritmasidan 1 ml qo‘shiladi, agarda mahsulotning yog‘liligi 20% dan yuqori bo‘lsa, unda kobalt sulfat eritmasidan 2 ml qo‘shiladi.
10 ml slivka yoki 5 g smetanani (qaymoqni) neytrallash uchun sarflangan o‘yuvchi natriy (kaliy) 0,1 n eritmasining miqdori muvofiq ravishda 10 yoki 20 ga ko‘paytiriladi. Hosil bo‘lgan son mahsulot kislotaliligini Terner darajasidagi ifodasidir.
29. Tvorog — ta’mi va hidi nordon, toza, mayin, yot ta’m va hidlarsiz. Konsistensiyasi va tashqi ko‘rinishi—sochiluvchan va donador bo‘lmagan bir jinsli massa. Rangi tvorogning butun massasi bo‘yicha oqdan och-sariqqacha va yot ranglarsiz. Kislotaliligi 240T. Yog‘ miqdori 18 % gacha. Namligi 65 % dan 80 % gacha.
Tvorog organoleptik va kislotalikka, yog‘, namlik miqdoriga va soda aralashmasiga tekshiriladi.
30. Tvorogni kislotalikka tekshirish — chinni havonchaga 5 gr mahsulot solinib obdon aralashtiriladi va pestik bilan eziladi. So‘ngra oz-ozdan 50 ml distillangan suv (35—40°S), fenolftaleinning 1 % li spirtli eritmasidan 3 tomchi qo‘shiladi va 0,1 n o‘yuvchi natriy (kaliy) eritmasi bilan 1-2 daqiqa davomida yo‘qolmaydigan och-pushti rang paydo bo‘lgunga qadar titrlanadi. Kislotalik (Terner darajasida) 5 g mahsulotni neytrallash uchun sarflangan 0,1 n o‘yuvchi natriy (kaliy) eritmasining 20-ga ko‘paytirilgan miqdoriga teng.
31. Tvorogdagi yog‘ miqdorini aniqlash — tekshirish 23-bandidagi singari o‘tkaziladi.
32. Tvorogdagi namlikni aniqlash — ikki usulda aniqlanadi:
a) shisha tayoqchali chinni laboratoriya piyolasi va oldindan yuvilgan hamda qizdirilgan 20 — 25 gr qumni 102 — 105°S haroratdagi quritish shkafiga 1 soat muddatga qo‘yiladi. Qum solingan va shisha tayoqchali laboratoriya piyolasini sovutmasdan tarozida turgan uchoyoqqa qo‘yiladi, 0,01 gr aniqlikda o‘lchanadi va idishga 5 gr mahsulot o‘lchab solinadi.
*Izoh. Uchoyoq (uchlari qayrilgan sim oyoqli chinni uchburchak) tarozining chap likopchasiga joylashgan, balandligi 60 mm atrofida bo‘lishi shart.
Mahsulot o‘lchab bo‘lingandan keyin obdon va ehtiyotkorlik bilan (talafot bo‘lmasligi uchun) shisha tayoqcha yordamida qum bilan aralashtiriladi. So‘ngra laboratoriya piyolasi 160— 165°S haroratli quritgich shkafiga joylanadi. 20 daqiqadan keyin mahsulot solingan laboratoriya piyolasi olinadi, darhol sovutmasdan tarozining chap likopchasida turgan uchoyoqqa qo‘yiladi va tezda o‘lchanadi.
Mahsulotdagi namlik (A) foizda quyidagi formula bilan hisoblab chiqariladi:
bunda:
V — uchoyoq, qum, shisha tayoqcha va mahsulot solingan laboratoriya piyolasining quritishdan oldingi og‘irligi, gr;
S — uchoyoq, qum, shisha tayoqcha va mahsulot solingan laboratoriya piyolasining quritilgandan keyingi og‘irligi, gr;
5-tortilgan mahsulot miqdori, gr.
Parallel tekshirishlar orasidagi farq 0,2 % dan ko‘p bo‘lmasligi shart.
b) quruq alyumin stakanchaga (qopqoqsiz), uning tubini va 0,5 sm pastki qismini yopuvchi aylana pergament qo‘yiladi. Stakanda 5 dan 8 grammgacha suvsizlangan eritilgan yog‘ yoki parafin va 5 gr, xatosi 0,01 gr dan ziyod bo‘lmagan, sinalayotgan mahsulot o‘lchab olinadi.
Maxsus metall tutqich yoki qisqich yordamida alyuminiy stakan ehtiyotkorlik bilan qizdiriladi, ohista va bir tekisda ko‘piklashishga va sachrashga yo‘l qo‘yilmasdan qaynatib turiladi. Qizdirish stakan ustida tutib turilgan sovuq ko‘zgu yoki soat oynasining terlashi to‘xtashiga qadar amalga oshiriladi. Suv bug‘lanishining oxirgi davrining belgisi ko‘piklashish va charsillashning tugashi hamda yengil qo‘ng‘ir tusga kirishi bo‘lib hisoblanadi. Stakan quritilgandan so‘ng toza, silliq metall plastinkaga qo‘yib sovutiladi va tortib ko‘riladi.
Namlikning massa ulushi (W) foizda quyidagi formula bilan hisoblab chiqariladi:
bunda:
m_o — suvsizlangan eritilgan yog‘ yoki parafin, pergament solingan stakan massasi, gr;
m — suvsizlangan eritilgan yog‘ yoki parafin, pergament va mahsulot o‘lchanmasi solingan stakanning qizdirishdan oldingi bo‘lgan massasi, gr;
m₁ — suvsizlangan eritilgan yog‘ yoki parafin, pergament va mahsulot o‘lchanmasi solingan stakanning namlik yo‘qotilgandan keyingi massasi, gr;
Parallel tekshirishlar orasidagi farq 0,5% dan ko‘p bo‘lmasligi shart.
33. Suzma — ta’mi va hidi nordon sut kabi, toza, mayin, yot ta’m va hidlarsiz. Konsistensiya va tashqi ko‘rinishi sochiluvchan va donador bo‘lmagan bir xildagi massa. Rangi suzmaning butun massasi bo‘yicha oqdan och-sarg‘ishgacha va yot ranglarsiz. Kislotlilik 270°T dan yuqori emas. Yog‘ miqdori noldan 12 foizgacha. Namlikning miqdori 65 % dan 80 % gacha.
Suzma organoleptik va kislotalikka, yog‘ miqdoriga, namlikka va soda aralashmasiga tekshiriladi.
34. Suzmani kislotalikka tekshirish — tekshirish 32-bandidagi singari o‘tkaziladi.
35. Suzmaning namligini aniqlash — tekshirish 34-bandidagi singari o‘tkaziladi.
36. Suzmaning yog‘liligini aniqlash — tekshirish 23-bandidagi singari o‘tkaziladi.
37. Suzmadagi qalbakiliklarni aniqlash
a) soda aralashmasiga — chinni laboratoriya piyolasiga 3—5 gramm suzma tortib olinadi va shuncha miqdorda rozol kislotasining 0,2 % li spirtli eritmasi qo‘shiladi hamda shisha tayoqcha bilan obdon aralashtiriladi. Soda mavjud bo‘lsa laboratoriya piyolasidagi suzma pushti-qizil rangga bo‘yaladi, soda mavjud bo‘lmasa to‘q sariq rangga kiradi.
b) kraxmal, un aralashmasiga — chinni laboratoriya piyolasiga 5 gr yaxshilab aralashtirilgan suzma tortib olinadi va unga 2-3 tomchi Lyugol eritmasi qo‘shiladi hamda shisha tayoqcha bilan obdon aralashtiriladi. 1-2 daqiqadan so‘ng ko‘k rangning paydo bo‘lishi tekshirilayotgan namunada kraxmal yoki un borligini ko‘rsatadi.
38. Qurt — ta’mi va hidi nordon sutga xos toza, yaxshi sifatli mahsulotga xos bo‘lmagan yot ta’m va hidlarsiz.
Konsistensiyasi va tashqi ko‘rinishi — turli formadagi bir xil, zich massa. Rangi qurtning butun massasi bo‘yicha oqdan och sarg‘ishgacha va yot alomatlarsiz. Kislotaliligi 260° T dan 600°T gacha. Yog‘ miqdori noldan 9% gacha.
Kurt organoleptik va soda, kraxmal, un bor-yo‘qligiga, kislotalik va yog‘ miqdoriga tekshiriladi.
39. Qurtni kislotalikka tekshirish — 32-bandidagi singari o‘tkaziladi.
40. Qurtdagi qabakilikni aniqlash — tekshirish 39-bandidagi singari o‘tkaziladi.
41. Qurtdagi yog‘ miqdorini aniqlash — tekshirish 23-bandidagi singari o‘tkaziladi.
42. Nordon (ivitilgan) sut mahsulotlari: qatiq (varenets), ryajenka va yogurt — sifatli nordon sut mahsulotlarning ta’mi va hidi nordon sut kabi toza, yot ta’m va hidlarsiz.
Konsistensiyasi va tashqi ko‘rinishi — quyuqlashgan yetarli darajada zich, yaltiroq, turg‘un, gaz hosil bo‘lmaydi va mahsulot yuzasida ko‘p zardob ajralmaydi. Ryajenka uchun quyqasi cho‘ziluvchan, yogurt, qatiq kabi konsistensiyasi bir xil bo‘lib, smetanani eslatadi, sut qaymog‘i mavjud bo‘lishi mumkin.
Qatiq va ryajenka rangi sutsimon — oq yoki oq-sariq, yogurt rangi sutsimon oq. Yog‘lilik darajasi yogurt uchun kamida 6%, qatiq uchun noldan 9% gacha.
Kislotalik darajasi qatiq uchun 80 — 130°T, ryajenka uchun 85— 150°T, yogurt uchun 80—140°T.
Qatiq, ryajenka, yogurt va boshqa nordon sut mahsulotlari organoleptik, kislotalik va yog‘ miqdoriga tekshiriladi.
43. Nordon sut mahsulotlaridagi yog‘ miqdorini aniqlash.
Toza sut jiromeriga 11 gr sut mahsuloti tortib olinadi, 10 ml sulfat kislotasi (zichligi 1,81-1,82) va 1 ml izoamil spirti (zichligi 0,810 - 0,813) qo‘yiladi. So‘ngra yog‘ miqdori 23-bandida ko‘rsatilgan usulda aniqlanadi.
Jiromer shkalasida sanalgan ko‘rsatgich 2,2 ga ko‘paytiriladi. Olingan son 100 ml mahsulotdagi yog‘ miqdorini grammdagi ifodasidir.
44. Nordon sut mahsulotlarining kislotaligini aniqlash.
Sig‘imi 100—250 ml bo‘lgan konussimon kolbaga 20 ml distillangan suv solinadi, pipetka bilan 10 ml sut mahsuloti qo‘shiladi. Pipetkadagi qoldiq mahsulot kolbadagi suv bilan yuviladi. Kolbadagi suyuqlik obdon aralashtiriladi, fenolftaleinning 1% li spirtli eritmasidan 3 tomchi qo‘shiladi va o‘yuvchi natriyning (kaliyning) 0,1 n eritmasi bilan, 1 daqiqa davomida yo‘qolmaydigan och-pushti rang hosil bo‘lgunga qadar, titrlanadi. Hisoblash 22-bandida ko‘rsatilgan usulda o‘tkaziladi.
45. Sariyog‘ — ta’mi va hidi ushbu turdagi yog‘ga xos bo‘lib, begona ta’m va o‘tkir hidlarsiz. Konsistensiyasi va tashqi ko‘rinishi— zich, bir xil. Kesma yuzasi kuchsiz yaltiroq, kamdan-kam o‘ta mayda suv tomchilari bo‘lishiga ruxsat etiladi.
Rangi oqdan och-sariqqacha. Yog‘lilik darajasi kamida 78%. Namligi 20 % dan ko‘p emas. Sho‘r yog‘da osh tuzining miqdori 1,5% dan ko‘p emas.
46. Eritilgan (kuydirilgan) yog‘ — ta’mi va hidi toza, ushbu turdagi yog‘ga xos, o‘tkir seziluvchi yot ta’m va hidlarsiz.
Konsistensiyasi va tashqi ko‘rinishi — yumshoq, donador. Eritilgan holda yog‘ tiniq, cho‘kmalarsiz bo‘lishi shart.
Rangi oqdan och-sariqqacha, barcha massa bo‘yicha bir xil. Namlik 1% dan ziyod emas. Yog‘liligi kamida 98%.
Yog‘ organoleptik tekshiriladi, yog‘ miqdori, osh tuzining konsentratsiyasi, namlik va aralashmalar mavjudligi aniqlanadi.
47. Sariyog‘da yog‘ miqdorini aniqlash — ikki usulda aniqlanadi:
a) tuzlangan sariyog‘dagi yog‘ miqdori quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
X₂=100-(V+S+S₂) 2 bunda:
V — yog‘dagi namlik miqdori, %;
S — yog‘dagi yog‘sizlantirilgan quruq modda miqdori, %;
S₂ — tuzlangan yog‘dagi tuz miqdori, %.
b) toza sariyog‘- jiromerga 2,5 gr yog‘ tortib olinadi, 7,5 ml distillangan suv, 10 ml sulfat kislota (zichligi 1,78 - 1,79) va 1 ml izoamil spirti (zichligi 0,810— 0,813) qo‘shiladi. So‘ngra yog‘ miqdorini aniqlash 28-bandida ko‘rsatilgan usulda o‘tkaziladi.
Jiromer shkalasida ajralgan yog‘ hisoblanib 2 ga ko‘paytirilgan miqdori foizdagi yog‘ miqdorini ko‘rsatadi.
48. Sariyog‘dagi namlikni aniqlash — texnokimyoviy tarozida quruq alyumin stakanga 5 gr yog‘ tortib olinadi va uni sekin, bir tekisda qaynaguniga qadar qizdiriladi. Qaynash vaqtida yog‘ning sachrashiga yo‘l qo‘yilmaydi. Yog‘ yuzasidagi ko‘pikning g‘oyib bo‘lishi, o‘ziga xos chirsillashning yo‘qligi va stakandagi cho‘kmaning och-qo‘ng‘ir tusga kirishiga qarab suv bug‘lanishining tugaganligi aniqlanadi. Namlik qochirilgandan so‘ng stakan sovitiladi, tortiladi va namlik miqdori quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
bunda:
V — namlik, %;
S — yog‘ solingan stakanning qizdirishdan oldingi massasi;
O — yog‘ solingan stakanning namlik qochirilgandan keyingi massasi;
5 — o‘lchab olingan yog‘ miqdori.
49. Sariyog‘da osh tuzini aniqlash — stakanga 5 gr yog‘ tortib olinadi, 40—50°S haroratgacha isitilgan 50 ml suv qo‘shilib obdon aralashtiriladi va yog‘ tepaga ko‘tarilguncha tindiriladi. Yog‘ning qotgan qatlami pipetka bilan teshilib 10 ml suyuqlik tortib olinib konussimon kolbaga solinadi. So‘ngra unga kaliy xromatning 10 % li eritmasidan 0,5 ml qo‘shiladi va 0,1 n kumush nitrat bilan chayqatilib, shisha tayoqcha bilan yirik bo‘lakchalar maydalanadi va barqaror, och-qizil g‘isht rangiga kirgunga qadar titrlanadi. 10 ml suyuqlikni titrlash uchun sarflangan 0,1 n kumush nitratning milliltrdagi miqdori mavjud tuz foizini ifodalaydi.
*Izoh. Titrlashga sarflangan 0,1 n kumush nitratning 1 ml miqdori natriy xloridning 0,01 gr ga to‘g‘ri keladi.
50. Brinza va pishloq — ta’mi va hidi ushbu turdagi mahsulot uchun xos, yot ta’m va hidlarsiz, yog‘liligi quruq moddada 40-50 % dan kam, namlik miqdori 52 % dan, osh tuzining miqdori 7 % dan ziyod bo‘lmasligi kerak.
Brinza va pishloq organoleptik tekshiriladi, yog‘, osh tuzi va namlik miqdori aniqlanadi.
51. Brinza va pishloqda yog‘ miqdorini aniqlash — toza sut jiromeriga 2 gr brinza solinadi va suyuqlikning sathi jiromer bo‘g‘zining asosidan 4—6 ml pastda bo‘lguncha 19 ml sulfat kislotasi (zichligi 1,50— 1,55) quyiladi. So‘ngra 1 ml izoamil spirti qo‘shiladi. Jiromer quruq rezina tiqin bilan berkitiladi va u oqsil moddalari to‘liq eriguniga qadar chayqatilib 70—75°S haroratgacha qizdirilgan suv hammomiga qo‘yiladi. Yog‘ miqdorini aniqlash 23-bandida ko‘rsatilgani singari o‘tkaziladi.
52. Brinza va pishloqning namligini aniqlash — 34-bandida bayon qilingan tarzda o‘tkaziladi.
53. Brinza va pishloqdagi osh tuzi — ikki usul bilan aniqlanadi:
a) 5 gr mahsulot sig‘imi 100 ml bo‘lgan tumshuqli stakanga solinib ustiga, 50 ml 90°S haroratgacha qizdirilgan distillangan suv quyiladi. Mahsulot shisha tayoqcha bilan yaxshilab eziladi va stankandagi suyuqlik miqdoriy jihatdan, 70—80°S haroratgacha qizdirilgan distillangan suv vositasida, sig‘imi 100 ml bo‘lgan o‘lchov kolbasiga quyiladi. O‘lchov kolbasi ichidagi modda 20°S gacha sovitiladi, so‘ngra belgigacha distillangan suv quyilib, yaxshilab aralashtiriladi va toza, quruq kolbaga filtrlanadi. Agarda filtrat loyqa bo‘lsa, u o‘lchov kolbasiga qaytarib quyiladi va filtrlash takrorlanadi.
Shundan keyin konussimon kolbaga pipetka bilan 50 ml filtrat solinib ustiga, kaliy xromatning 10 % li eritmasidan 5—8 tomchi qo‘shiladi. Kolbadagi filtrat chayqatilgan holda shisha tayoqcha bilan cho‘kmadagi yirik bo‘laklar maydalanadi va barqaror och-qizil g‘isht rangiga kirgunga qadar kumush nitratning 2,9 % li eritmasi (2,906 gr kumush nitrat 100ml distillangan suvda eritiladi) titrlanadi.
Natriy xloridning massa ulushi (X2) foizda quyidagi formula bilan hisoblanadi:
bunda;
V — kumush nitrat eritmasining 50 ml filtratni titrlashga sarflangan miqdori ml hisobida. Uning 1 ml miqdoriga 0,01 gr natriy xloridga to‘g‘ri keladi; t— mahsulotning tortib olingan massasi, gr.
m — mahsulotning tortib olingan massasi, gr.
Tekshirishning eng so‘nggi natijasi sifatida ikki parallel aniqlashlarning o‘rtacha arifmetik natijasi qabul qilinadi, bunda aniqlashlar o‘rtasidagi yo‘l qo‘yiladigan farq 0,2 % dan oshmasligi shart.
b) chinni tigelga (kosaga) 2-3 gr mahsulot solinadi va quritish shkafida (haroratni asta-sekin 120—140°S gacha ko‘targan holda) to‘q-kul rang cho‘kma hosil bo‘lgunga qadar quritiladi
Olingan massa shisha tayoqcha yordamida ehtiyotkorlik bilan maydalanadi va 80—90°S gacha qizdirilgan 4-5 qism suv bilan aralashtiriladi. So‘ngra suyuq qismi qog‘oz filtr orqali konussimon kolbaga filtrlanadi. Filtratning kumush nitrat bilan reaksiyasi tugagunga qadar tigeldagi va filtrdagi qoldiq suv bilan (70—80°S haroratdagi) yuviladi.
Buning uchun probirkadagi filtratning katta bo‘lmagan porsiyasi 1-2 tomchi nitrat kislotasi bilan nordonlashtiriladi va kumush nitrat eritmasidan 1-2 tomchi qo‘shiladi. Keyingi tekshirishlar 51-bandida ko‘rsatilgani singari o‘tkaziladi.
54. Qimiz — sog‘lom biyalarning sutidan texnologik me’yorlar va qoidalarga rioya qilingan holda tayyorlanadi.
Sifatli qimiz quyidagi talablarga javob berishi shart. Ta’mi va hidi toza, tabiiy qimizga xos, yot ta’m va hidlarsiz; kuchsiz qimiz uchun shirinroq ta’mli.
Konsistensiyasi suyuq, bir jinsli, gazlangan, ko‘piklanuvchan. Rangi oq-sutsimon, yog‘ligi kamida 1 %, kislotaliligi kuchsiz qimizda (etilish davri 5-6 soat) 60—80°T, o‘rtacha qimizda (etilish davri 1 sutka) 80—100°T va kuchli qimizda (etilish davri 2 sutka) 101—120°T.
Qimizdagi alkogol miqdori kuchsizida 1 %, o‘rtachasida 1,5 %, kuchlisida 3 %. Qimizning kislotalik va yog‘lilik darajasi 22 va 23-bandlarida ko‘rsatilgani singari tekshiriladi.
55. Sifatli qimizda zaharli kimyoviy moddalar, antibiotiklar, patogen mikroorganizmlar bo‘lmaydi. Ichak tayoqchalarining titri kamida 0,3 bo‘ladi.
VI. Sut va sut mahsulotlarini qo‘shimcha tekshirish
56. Sut namunasini peroksidazaga tekshirish. Sut qizdirilib yoki qaynatilib unga xom sut qo‘shilganligini aniqlash uchun peroksidaza mavjudligiga tekshiriladi. Buning uchun 5 ml tekshirilayotgan sut solingan probirkaga kaliy yodidli kraxmaldan 5 tomchi va vodorod peroksididan 5 tomchi qo‘shiladi.
Obdon chayqatilgandan so‘ng xom sut namunasi to‘q-zangori rangga kiradi, qizdirilgan (80°S) yoki qaynatilgan sut namunasining rangi o‘zgarmasdan qoladi.
57. Kaliy yodidli kraxmal eritmasini tayyorlash uchun 3 g (0,05 g gacha aniqlikda) kraxmal olinadi va kamroq miqdordagi sovuq suvda bir xil massa hosil bo‘lgunga qadar eritiladi. Alohida kolbada 100 ml suv qaynashga qadar qizdiriladi va u eritilgan kraxmalga to‘xtovsiz aralashtirgan holda, donalar paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymasdan quyiladi va qaynashga qadar qizdiriladi. Sovitilgandan so‘ng kraxmal eritmasiga 3 g kaliy yod, kristallar eriguncha aralashtirilgan holda qo‘shiladi.
58. Vodorod peroksidining 0,5 % li eritmasini tayyorlash uchun konsentrlangan eritma olinadi va undagi vodorod peroksidining miqdoriga qarab (yorlig‘ida ko‘rsatilgan) kerakli konsentratsiyagacha oldindan qaynatilgan va sovitilgan suvda eritiladi.
*Izoh: eritma turg‘un emas va uni kam miqdorda tayyorlab, qorong‘i, salqin joyda saqlash zarur.
59. Reduktazaga proba qo‘yish—bu arbitraj hollarda o‘tkaziladi. Buning uchun probirkaga 1 ml metilen zangorisi ishchi eritmasidan va 20 ml tekshirilayotgan sutdan quyiladi, tiqin bilan berkitiladi, probirkalarni uch marta asta-sekin to‘ntarish yo‘li bilan aralashtiriladi va suv harorati 38°S bo‘lgan reduktaznikka qo‘yiladi. Reduktaznik bo‘lmagan taqdirda 38—40°S haroratdagi suv hammomidan foydalanish mumkin.
Reduktaznik yoki suv hammomidagi suv sathi sut solingan probirkalarni botirgandan so‘ng pirobirkadagi suyuqlik sathigacha yetkazilishi yoki biroz yuqori bo‘lishi va butun tekshirish davomida uning harorati 38—40°S atrofida saqlanishi kerak.
Probirkalar reduktaznikka botirilishi bilan tekshirishlar boshlangan hisoblanadi. Rangning o‘zgarishi analiz boshlangandan so‘ng 20 daqiqa, 2 soat va 5 soatu 30 daqiqa o‘tgandan keyin qayd qilindi. Sutning rangsizlanishi (rangning yo‘qolishi) tekshirishgning tamom bo‘lganligini bildiradi, bunda probirkaning yuqorisida yoki pastida uncha katta bo‘lmagan xalqasimon rangli qatlam (taxminan 1 sm atrofida) e’tiborga olinmaydi. Ushbu probirkalar chayqatilganda sutning bo‘yalishi paydo bo‘lsa, u ham hisobga olinmaydi.
Sutning rangsizlanish vaqtiga qarab uning sifatlilik darajasi belgilanadi va reduktaza ishlab chiqaruvchi mikroorganizmlar miqdori bo‘yicha bakteriologik ifloslanishi aniqlanadi.