O`zbekiston respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi andijon qishloq xo`jaligi va agrotexnologiyalar instituti

2 - bandni bajarish tartibi.

11-1 rasmda keltirilgan sxemani yig`ing.

1. Generator tashqi xarakteristikasini olish

n=n_H=sonst ; I_QG=I_QNG=sonst bo`lganda U<sub>G</sub>=f(I<sub>AG</sub>) bog`liqligi

Uni uch holat uchun oling.

a) paralell qo`zg`atishli xolat uchun ;

b) cho`lg`amlarning aralash-mos ulangan holati uchun ;

v) cho`lg`amlarning aralash-nomos ulangan holati uchun.

Uchala holatni alohida ko`rib chiqamiz.

a) S₁-S₂ ni qisqa tutashtiring, QF2 avtomatik uzgichni uzing, QF1 avtomatik uzgich yordamida motorni ishga tushiring. R_P rostlash reostati yordamida generatorda U_ag kuchlanishini o`rnating.

Generatorni SA1¸SA4 yordamida yuklab borib, bir nechta nuqta oling, olingan ma’lumotlarni 11- 1-jadvalga yozing.

b) S₁-S₂ dagi tutashmani oling.

Yuqoridagi kabi yana bir nechta nuqta uchun ma’lumot olib 11-1 jadvalga yozing.

v) S₁ ni Ya₂ bilan ketma-ket ulang , S₂ ni esa QF2 avtomatik uzgichga ulang. Yuqoridagi kabi bir nechta nuqta oling va 11- 1-jadvalga yozing.

11- 1 jadval.

№ t / b	Parallel qo`zg`atish		Aralash-mos qo`zg`atish			Aralash-nomos qo`zg`atish
	UG	IAG		UG	IAG		UG	IAG
	V	A		V	A		V	A

2. Yuklanish xarakteristikasini olish.

n=n_H=sonst ; I_AG =sonst bo`lganda I<sub>G</sub> =f(I<sub>QG­</sub>) bog`liqligi

a) Parallel qo`zg`atishda :

S₁-S₂ ni tutashtiring. SA1 va SA2 yordamida yakor tokini I_AG =(0,3¸0,4)I_ANG ning qiymatiga to`g`rilang. R_p yordamida kuchlanish qiymatini U_G ga to`g`irlang. Bu xarakteristikaning birinchi nuqtasidir. Uni 11-2 jadvalga yozing . Keyingi nuqta qo`zg`atish toki I_QG ni kamaytirish yo`li bilan olinadi, lekin bunda I<sub>AG</sub> =sonst bo`lishi kerak, bunga yukni kamaytirish yo`li bilan erishiladi .

Xuddi shu usulda keyingi nuqtalarni oling.

b) aralash-mos qo`zg`atishda

S₂-S₁ ni uzing. Ulanishda Ya₂-S₂-S₁ ketma-ketlikni saqlang. Parallel qo`zg`atishdagi kabi bir nechta nuqtani oling. Ma’lumotlarni 11-2 jadvalga yozing.

V) Aralash-nomos qo`zg`atishda

Ulash ketma-ketligi Ya₂-S­₁-S₂ buladi. Yuqoridagi kabi nuqtalar oling. Ma’lumotlarni 11- 2 jadvalga yozing.

11-2 jadval

№ t / b	Parallel qo`zg`atish		Aralash-mos qo`zg`atish			Aralash-nomos qo`zg`atish
	IQG	UG		IQG	UG		IQG	UG
	A	V		A	V		A	V

3)Rostlash xarakteristikasini olish.

n=n_H=sonst ; U_G=U_NG =sonst bo`lganda I<sub>QG</sub>=f(I<sub>AG</sub>) bog`liqligi

a) Aralash-nomos qo`zg`atishda, QF2 uzilgan holatida motorni yurgizing. R_p yordamida U_G » U_NG kuchlanish o`rnating, SA1¸SA4 yordamida generatorni yuklang. Yuklash jarayonida kuchlanish U_g ni bir xil saqlash uchun R_p ni rostlab borib 4 ¸ 5 nuqta oling va 11-3 jadvalga yozing.

b) Aralash-mos qo`zg`atishda xarakteristika yuqoridagi kabi olinadi.

v) Parallel qo`zg`atishda ham yuqoridagi kabi ish tutiladi.

Ma’lumotlarni 11-3 jadvalga yozing.

11-3 jadval.

№ t / b	Aralash-nomos qo`zg`atishli		Aralash-mos qo`zg`atishli			Parallel qo`zg`atishli
	IAG	IQG		IAG	IQG		IAG	IQG
	A	A		A	A		A	A

1. Aralash -mos ulangan. 2. Paralell qo`zg`atishli. 3. Aralash-nomos ulangan.
Tekshirish uchun savollar:

1. Aralash qo`zg`atishli O`TG tuzilishi va ishlash tarzini tushuntirib bering?

2. O`TG ning o`z-o`zidan qo`zg`atishning qanday shartlari bor?

3. O`z-o`zidan qo`zg`alish vaqtida zanjirdagi qo`zg`atish qarshiligi qanday ta’sir ko`rsatadi?

4. Aralash qo`zg`atishli generatordagi ketma-ket qo`zg`atish cho`lg`amning ahamiyati.

5. Agar generator yakorini teskari tomonga aylantirsak , generator o`z-o`zidan qo`zg`aladimi?

6. O`TG ning tashqi xarakteristikasi nima?

7. Qo`zg`atishlarning turli xil ulanishlarida O`TG ning rostlash xarakteris-tikalarining bir-biridan farq qilish sabablari nimada?

12-LABORATORIYa IShI

PARALLEL QO`ZG`ATIShLI O`ZGARMAS TOK MOTORINI TEKShIRISh.

Ishdan maqsad:

Uzgarmas tok motori tuzilishi va ishlash tarzi bilan tanishish. Motorning asosiy xarakteriskalarini tekshirish uchun tajriba ma’lumotlarini olish.

Ushbu motorni yurgizish va aylanish tezliklarini rostlash buyicha amaliy bilimlarga ega bulish.

Ishni bajarish tartibi:

1. Motor va o`lchash asboblarining pasport ma’lumotlarini yozib oling va sxemani yig`ing.

2. Motorni yurgizing, aylanish tezligini rostlash va aylanish yo`nalishni o`zgartirish tajribalarini bajaring.

3. Motorning quyidagi rostlash xarakteriskalarini oling:

a) U=U_N=sonst bo`lganda tokining ikki I<sub>AG</sub>=O va I<sub>AG</sub> = I<sub>ANG</sub> qiymatlari uchun n=f (I<sub>Q</sub>) bog`liqligi

b) I_Q =I_QN =sonst va I_AG =0 bo`lganda n=f (U) bog`liqligi

v) U=U_N=sonst va n=sonst da I_Q =f (I_A) bog`liqligi

4.Tezlik xarakteriskasini oling:

U=U_N=sonst; I_Q=I_QN =sonst va I_Q =0,8 I_QN =sonst bo`lgandagi n= f(I<sub>A</sub>) bog`liqligi;

5.Barcha rostlash va tezlik xarakteristkalarini ifodalang.

6. Motorning ish xarakteriskalarini oling.

U=U_N = sonst va I_Q =I_QN = sonst bo`lganda

n; I_A; M; P₁; n =f (P₂) bog`liqliklari.

7. Barcha qurilgan xarakteristkalarning mohiyati ustida mushohada yuriting.

3- Bandni bajarish

a) U = U_­N =sonst dagi n = f (I_Q) rostlash xarakteristkasini olish.

Generatorning yakorь toki I_AG =0 (M =0) holatlari uchun QF1 ni uzing,

R_p1=max, R_p2=0, QF2 ni ulab motorni yurgizing va motor tezligining oshishi bilan R_P1 reostat qarshigiligini "min" ga tushiring.

R_P2 yordamida U_ng kuchlanishini o`rnating. 12-I-jadvalga I_Q va n qiymatlarini kiriting.

Qo`zg`atish toki I_k ni R_P2 ning qarshiligini oshirish yo`li bilan kamaytira borib 4-5 ta nuqta uchun ma’lumot oling. Tajriba o`tkazilayotganda aylanish tezligi n_n - dan 30-40% dan oshmasligi kerak.

I_AG = I_ANG (M=M_H) holati uchun.

Generator yordamida motorni yuklang. Yuklanishni I_AG = I_ANG vaziyatda tajribani yuqoridagidek davom ettiring. Ma’lumotlarni 12-I-jadvalga yozing.

12-I-jadval

	M=0		M=MH
№ t/b	IQ	n	IQ	n
	A	ayl/min	A	ayl/min

b) I_Q = I_QN =sonst dagi n = f (u) xarakteristikani oling.

QF1 uzib, R_P1 ni eng yuqori qiymatiga qo`shing.R<sub>p2</sub> ni nolga qo`ying. Motorni yurgizing. Birinchi nuqta uchun ma’lumotlarni oling (U, n, I_Q).

Qo`zg`atish tokini o`zgarmas tutib, (I_Q = sonst) R_P1 qarshiligini oshira borib, bir necha nuqta uchun ma’lumot oling va 12-2 jadvalga yozing.

12-2 jadval

№ t/b	U	P	IQ
	B	ayl/min	A

v) I_Q = f(I_A) xarakteristkasini olish, bunda U=U_N=Const; n=n_N=sonst

QF1ning uzilgan holatida motorni yurgizing va I- nuqtani oling.

n = n_N =sonst saqlagan xolda (R_P2 yordamida) motorni SA1-SA4 larni navbati bilan ulab yuklang. Yuklash jarayonida 4 - 5 nuqta uchun ma’lumot oling va 12-3-jadvalga yozing.

12-3-jadval

№t/b	IA	IQ
	A	A

4 - bandni bajarish

Tezlik xarakteristkasini olish U=U_N=sonst; I_Q=I_QN=sonst; I_Q=0.8 I_QN bo`lgandagi bog`liqligi.

1. I_Q=I_QN = sonst bo`lganda.

QF1 ni uzing. Motorni ishga tushiring va R_p2 yordamida U_NG kuchlanishni hosil qiling. I_A va n ning qiymatlarini o`lchab 12- 4-jadvalga yozing.

U va I_Q ni o`zgarmas holda saqlang. Motorni SA1- SA4 yordamida yuklay borib, yana 4 ta nuqta uchun ma’lumot oling. Ma’lumotlarni 12-4-jadvalga yozing.

2.I_Q=I_QN=0,8=sonst bo`lganda R_P2 yordamida I_Q=0,8I_QN=sonst hosil qiling. Tajribani yuqoridagi kabi davom ettiring. Ma’lumotlarni 12-4- jadvalga yozing.

12-4 jadval

№ t/b	IA	P	IQ
	A	ayl/min	A

5 Bandni bajarish

Motorning ishchi xarakteristkalarini olish, U=U_N=sonst; I_Q=I_QN=sonst bo`lgandagi. n; I<sub>A</sub> ; M ; R<sub>1</sub> ;n = f (P<sub>2</sub>) bog`liqliklari.

QF1 ning ulangan holatida motorni yurgizing va 1- nuqta uchun ma’lumot oling.

SA1- SA4 yordamida motorni asta -sekin yuklay borib, 4 ta nuqtada ma’lumot oling va ularni 12- 5 jadvalga yozing.

12-5 jadval

O`lchangan

Hisoblangan

Motor

Generator

IA

U

IQ

n

IAG

UAG

P0

M0

P2

M2

M

P1

h

A

B

A

A

B

Bt

Hm

Bt

Hm

Nm

Bt

-

Hisoblash formulalari

R₀= U I_AO; M₀= 9,55 P₀/n; R₂= R_O+ R_G; R_G = U_G I_AG; M₂= 9,55 P₂/ n ; M= M₀+ M₂; R₁= U I_A;

h= R_G / R₂
Tekshirish uchun savollar

1.Paralell qo`zg`atishli o`zgarmas tok motorining ishlash tarzini tushintirib bering.

2.O`zgarmas tok motorining ishga tushirish ketma-ketligi qanday bajariladi ?

3.Ishga tushirish va rostlash qarshiliklari nimaga boglik.

4.Motorning ishchi xarakterstkasi nima va ularni tajribada qanday yo`l bilan olinadi?

5.Paralell qo`zg`atiladigan (shuntli) o`zgarmas tok motorini aylanish tezligini o`zgartirishning qanday usullari bor? Bu usullarga solishtirma baho bering.

6.Nima sababdan qo`zg`atish cho`lg`amini ishga tushirish qarshiligidan keyin ulab bo`lmaydi?

7.Qo`zg`atish toki va moment o`zgarmas bo`lganda motor aylanish tezligining yakorga bergan kuchlanishga bog`liqlagini tushintiring?.

8.Yakordagi kuchlanish va moment o`zgarmas bo`lganda, motor aylanish tezligining qo`zg`atish tokiga bog`liqligini tushintiring ?

9.Motor aylanish yo`nalishini qanday qilib o`zgartirsa bo`ladi?

12-1 rasm. Parallel qo`zg`atiladigan o`zgarmas tok motorini tekshirish uchun ishchi sxema

FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO`YXATI.

1. Majidov S.M. Elektr mashina va elektr yuritma. -Toshkent: O`qituvchi, 2002. -456 b..

2. Volьdek A.I. Elektr mashinalari. –Leningrad: Energiya , 1978. -832 b.

3. Ibroximov U. Elektr mashinalari. –Toshkent: O`qituvchi,1988. -372 b.

4. Majidov S.M. Elektr mashinalari va elektrik yuritmalar. –Toshkent: O`qituvchi, 1979. -480 b.

5. Mamedshaxov M.E., Ismoilov S.M., Berdiyev U.T. Elektr mashinalari kursi bo`yicha laboratoriya ishlari uchun uslubiy qo`llama. Toshkent: -TIQXMII, 1990. -80 b.