O’zbekiston respublikasi oliy va va o’rta maxsus ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo'qon davlat pedagogika instituti biologiya o`qitish metodikasi kafedrasi

2. Biologiyani o’qitishda foydalaniladigan masala va mashqlarning turlari, 
o’quvchilarga tavofutlab va individual yondashish. 
Biologiyani o’qitishda foydalaniladigan masala va mashqlarning asosiy vazifasi 
o’quvchilarni har tomonlama, xususan ularning mantiqiy, ijodiy va mastaqil fikr 
yuritish 
ko’nikmalarini rivojlantirish sanaladi. Mazkur jarayonning asosiy 
xususiyatlari: 

o’quvchilarni o’z bilish faoliyatining sub’ektiga aylantirib, fikr yuritish mexanizmi-
ni shakllantiradi, rivojlantiradi. 

o’quvchilarning bilish faoliyati emperik va nazariy bilish yaxlitligida tashkil etilib, 
o’qitish jarayonida bilimlarni deduktiv usulda o’rganish ustuvor bo’ladi. 

o’qitish jarayonining asosini o’quvchilarning masala va mashqlarni echish orqali 
vujudga keltiriladigan mustaqil faoliyat tashkil etadi. 

O’quvchilarning aqliy rivojlanishiga zamin tayyorlab, bu jarayonda tanqidiy va 
ijodiy fikr yuritishni shakllantirish ustuvor yo’nalish sanaladi. Fikr yuritishning bu 
ikki tipi bir-birini to’ldiradi, taqozo etadi.
Tanqidiy fikr yuritish shaxsning masalada berilgan muammo, fakt va natija 
haqidagi munosabati va fikrini vujudga keltirib, uning tarkibiga tahliliy, bog’lanishli, 
mustaqil va mantiqiy fikr yuritish ko’nikmalari kiradi. 
Quyida masala echish jarayonida o’quvchilarda tahliliy, bog’lanishli, mustaqil va
mantiqiy fikr yuritish ko’nikmalarni tarikb toptirish masalasiga kengroq to’xtalamiz: 

Tahliliy fikr yuritish masalaning izohi va shartini tahlil qilish, zarur faktlarni 
tanlash, taqqoslash, faktlarni chog’ishtirishni talab etadi. 
O’quvchilar masalada berilgan izohini tahlil qiladi, organizmlar haqidagi faktlarni 
tanlaydi, ularni masala shartiga muvofiq taqqoslab, xulosa chiqaradi. 
Quyidagi masalani echish uchun o’quvchilar avvalo, diduragay chatishtirishning 
mohiyati, birinchi bo’g’in duragaylarining bir xilligi, dominantlik, belgilarning 
mustaqil taqsimlanish qonunlari, gomozigota va geterozigota organizmlarning farqini, 
diduragaylarning gomozigota va geterozigota organizmlar hosil qiladigan gametalar, 
tahliliy chatishtirishdan olinadigan natijalarni to’liq bilishi lozim. 
O’quvchilar masalaning izohi va shartini tahlil qilib, to’rt tajribada ham tahliliy 
chatishtirish o’tkazilganligi haqida xulosa chiqaradilar.